Chuyên đề ĐGTD ĐHBK Hà Nội TSA phần Tư duy đọc hiểu

NỘI DUNG ÔN THI ĐÁNH GIÁ TƯ DUY BÁCH KHOA (TSA)
PHẦN TƯ DUY ĐỌC HIỂU Bao gồm:
PHẦN I. ÔN TẬP THEO CHỦ ĐỀ
Chủ đề 1. Giới thiệu về kỹ năng đọc hiểu và xử lý văn bản
Chủ đề 2. Kỹ năng đọc hiểu và thói quen đọc hàng ngày
Chủ đề 3. Giới thiệu phần thi Tư duy Đọc hiểu
Chủ đề 4. Chiến thuật và kỹ năng làm phần thi Đọc hiểu
PHẦN II. ĐỀ MINH HỌA VÀ HƯỚNG DẪN GIẢI
PHẦN III. MỘT SỐ ĐỀ ÔN LUYỆN TRÍCH TỪ CÁC ĐỀ THI THAM KHẢO
PHẦN IV. ĐÁP ÁN VÀ HƯỚNG DẪN GIẢI ĐỀ ÔN LUYỆN
PHẦN I. ÔN TẬP THEO CHỦ ĐỀ
CHỦ ĐỀ 1. GIỚI THIỆU VỀ KỸ NĂNG ĐỌC HIỂU VÀ XỬ LÝ VĂN BẢN
Đọc hiểu và xử lý văn bản là kỹ năng chưa thực sự được chú trọng tại các cấp
học. Một suy nghĩ chung về khả năng đọc hiểu đó là, nếu đã thông thạo tiếng Việt như
tiếng mẹ đẻ thì đọc hiểu tiếng Việt là một năng lực tự nhiên sẽ có. Trên thực tế, đọc hiểu
là một kỹ năng đòi hỏi quá trình học tập và rèn luyện, giống như bất kỳ kỹ năng “có giá trị” nào khác.
Một cách khái quát, đọc hiểu là kỹ năng xử lý, phân tích văn bản để nắm bắt, thực
hành và vận dụng các thông tin ở dạng tường minh hoặc ẩn ý, làm cơ sở cho việc tư duy
và ra quyết định của bản thân. Đọc hiểu không chỉ đơn thuần là khả năng nắm bắt các
thông tin bề mặt được truyền tài bởi câu chữ, mà còn khám phá tầm quan trọng, sắc thái,
mối quan hệ và dụng ý của các thông tin, nội dung đó. Nói cách khác, đọc hiểu hướng
tới xây dựng kỹ năng biến thông tin thành kiến thức bằng cách xem xét, đánh giá các
kiến thức này trên cơ sở những gì các em đã biết, để từ đó kiến tạo những hiểu biết chi tiết và mới mẻ hơn.
Xét về bản chất, đọc hiểu văn bản cũng giống như việc chúng ta đang tham gia
vào một sự kiện giao tiếp và mỗi sự kiện giao tiếp đều được cấu thành bởi những yếu tố sau:
- Đối tượng giao tiếp (sender-receiver – những bên tham gia vào tình huống giao
tiếp, cụ thể là người truyền đạt và tiếp nhận thông tin giao tiếp).
- Thông điệp giao tiếp (message – nội dung, mục đích tác giả muốn truyền đạt tới người đọc).
- Phương tiện/kênh giao tiếp (channel – bao gồm cấu trúc văn bản, cách xây dựng
lập luận, logic, sử dụng ngôn ngữ, các dụng ý nghệ thuật, v.v.). quá
- Phản hồi (feedback – là các phản ứng ở dạng ngôn ngữ hoặc phi ngôn ngữ trong
quá trình giao tiếp, ví dụ như cảm xúc, thái độ, hay các câu hỏi, thắc mắc của người tiếp nhận thông tin).
Các văn bản đọc hiểu được lựa chọn từ nhiều thể loại, bao gồm các lĩnh vực phổ
biến sau: khoa học, báo chí, pháp luật, văn học. Mỗi thể loại văn bản có những đặc điểm
cấu trúc, sử dụng ngôn ngữ và mục đích giao tiếp đặc trưng. Tựu trung, một văn bản có
thể có sự kết hợp của một hoặc nhiều mục đích giao tiếp sau:
- Truyền đạt thông tin (inform); - Thuyết phục (persuade);
- Hướng dẫn (teach/instruct); - Giải trí (entertain); - Mô tả (describe); - Kể chuyện (narrate);
- So sánh đối chiếu (compare/contrast).
Các yếu tố này chi phối và quyết định tới mức độ thân mật hay xã giao, cách thức
sử dụng ngôn ngữ, hình thức giao tiếp, giọng văn, lập luận, tính logic trong diễn đạt,
v.v.. Ví dụ, đối với văn bản báo chí, đối tượng giao tiếp là người viết và độc giả đại
chúng, hoặc đôi khi có thể là độc giả thuộc nhóm tuổi, nhóm có trình độ học vấn hoặc có
mối quan tâm cụ thể nào đó khác. Đối với văn bản khoa học, đối tượng tham gia giao
tiếp được hiểu là những chuyên gia trong cùng một lĩnh vực học tập, nghiên cứu và mối
quan hệ “ngầm” ở đây là mối quan hệ công việc, chuyên môn. Việc biết được các khía
cạnh: ai, cái gì điều gì, ở đâu, phương tiện nào và phản hồi gì trong một sự kiện giao tiếp
sẽ giúp chúng ta tiếp cận các văn bản một cách chủ động, tự tin và chính xác hơn.
Tất cả các câu hỏi trong các bài thi đọc hiểu đều được thiết kế dựa trên thông tin
có trong bài đọc và phương án trả lời đúng cũng như các phương án nhiễu đều có thể
được kiểm chứng bằng thông tin trong văn bản. Mục đích của nguyên tắc thiết kế này
giúp thí sinh tập trung vào việc vận dụng các kỹ năng, chiến lược tư duy để làm bài, thay
vì phải dựa vào suy đoán hay ghi nhớ các kiến thức đã có sẵn. Đọc hiểu, có thể nói,
giống như việc “giải phẫu” hay “phá án”, mà ở đó các em sẽ sắm vai một bác sĩ phẫu
thuật hay một thám tử để khám phá những chi tiết, ẩn ý, dụng ý mà tác giả đã sử dụng và
mong muốn truyền tải thông qua tác phẩm của mình.
CHỦ ĐỀ 2. KỸ NĂNG ĐỌC HIỂU VÀ THÓI QUEN ĐỌC HẰNG NGÀY
1) Thói quen đọc trong giới trẻ ngày nay
Dù có nhiều cách hiểu khác nhau, nhưng theo nhiều nhà nghiên cứu, văn hóa đọc
là khái niệm đề cao tính nghệ thuật, tính thưởng thức văn hóa đích thực trong việc đọc
sách, vượt lên trên khái niệm đọc đơn thuần (Vũ, 2013),
Tuy nhiên, theo VOV2 (Hằng, 2022), thời gian dành cho đọc sách của người Việt
Nam khoảng một giờ/người/tuần, thuộc nhóm thấp nhất trên thế giới. Đối với học sinh,
một phần nguyên nhân có thể là do các em phải dành thời gian cho việc học quá nhiều
nên những nhu cầu giải trí, trong đó có đọc sách, cũng bị hạn chế. Trong khi đó, với sự
phát triển của thế giới hiện đại, các em có thể tiếp cận những nguồn thông tin vô cùng
phong phú và đa dạng. Các em có rất nhiều thể loại khác nhau để lựa chọn, từ tiểu
thuyết, truyện ngẫn, sách khoa. học đến tài liệu học tập và bài viết trên mạng.
Thực trạng gần như tương tự cũng đang diễn ra trên thế giới. Một cuộc khảo sát
năm 2023 với sự tham gia của hơn 71.000 trẻ em và thanh thiếu niên trong độ tuổi từ 5 –
18 trên khắp thế giới cho thấy sự giảm sút trong việc thích thú đọc sách. Chỉ có 43,4%
thanh thiếu niên cho biết, họ thích đọc sách trong thời gian rảnh, mức thấp nhất kể từ
năm 2005. Ngoài ra, chỉ 28% trẻ em và thanh thiếu niên trong độ tuổi 8 – 18 đọc sách
hằng ngày, cho thấy tần suất đọc đã giảm đáng kể trong những năm qua (Clark, Picton
& Galway, 2023). Như vậy. các giải pháp cải thiện thói quen đọc sách thực sự trở nên
ngày một cấp thiết hơn đối với giới trẻ toàn cầu nói chung và giới trẻ Việt Nam nói riêng.
Chúng ta cần hiểu rằng, văn hóa đọc có ý nghĩa rất quan trọng, không chỉ nâng
cao nhận thức mà còn hình thành nhân cách con người. Cho đến nay, đã có nhiều bài
viết, nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của việc đọc đối với mỗi cá nhân và sự
phát triển của xã hội. Bất cứ thời đại nào, coi trọng việc đọc và đọc sách chính là
phương pháp tự học hiệu quả nhất.
2) Lợi ích của việc đọc sách