Đề thi cuối học kì 2 Ngữ Văn 10 Cánh diều có đáp án (Đề 10)

SỞ GD&ĐT TỈNH ĐỀ THI HỌC KÌ II
……………………..
Năm học: 2022 – 2023
Môn: Ngữ văn – Lớp 10 ĐỀ SỐ 10
(Thời gian làm bài: 90 phút)
Phần I. Đọc hiểu (6,0 điểm)
Đọc văn bản sau và trả lời các câu hỏi bên dưới:
TRUYỆN NGẮN “NHÀ MẸ LÊ” - BƯỚC NGOẶT LỆCH QUỸ ĐẠO
Là nhà văn lãng mạn nhưng nhiều truyện ngắn của Thạch Lam thiên về
khuynh hướng hiện thực. Thế giới nhân vật của Thạch Lam phong phú và đa dạng,
không chỉ là những người thuộc tầng lớp tiểu tư sản mà còn là những người lao
động nghèo khổ, bất hạnh. “Nhà mẹ Lê” là truyện ngắn viết về những người nghèo
khổ sống bên lề xã hội, ở đó ta bắt gặp cái nhìn nhân đạo - cái nhìn đầy yêu thương
có sự cảm thông với những kiếp người nhỏ bé, tha hương.
Tác phẩm là câu chuyện về cuộc đời những người dân ngụ cư mà nhân vật
chính là mẹ Lê cùng mười một đứa con. Họ sống nghèo khổ trong một căn nhà
chật hẹp và tồi tàn. Bà mẹ phải làm lụng vất vả nhưng vẫn không đủ nuôi các con.
Những ngày cực nhọc nhất của những người nông dân lại là những ngày vui sướng
của bà mẹ nghèo khổ ấy vì lúc đó mới có người mướn làm. Những buổi tối cả nhà
mẹ Lê xúm xít quanh nồi cơm bốc khói là những ngày hạnh phúc nhất. Nhưng
những ngày như thế không nhiều. Mùa đông đến, ngoài đồng chỉ còn trơ cuống rạ,
ao hồ không còn tôm tép để bắt, nguồn thức ăn của gia đình mẹ Lê không còn. Nhà
mẹ Lê vốn nghèo khổ giờ càng túng quẫn hơn. Đàn con đói rét, không cầm lòng
nổi trước cảnh tượng đó mẹ Lê một lần nữa tìm đến nhà ông Bá giàu có trong làng
để vay gạo. Gạo vay không được, mẹ Lê còn bị ông Bá thả chó ra cắn. Được một
người quen đưa về với vết thương máu chảy ròng ròng, mẹ Lê lên cơn sốt nặng.
Trong lúc mê man, người mẹ tội nghiệp ấy nhớ lại quãng đời bất hạnh và khốn khổ


của mình. Kết thúc câu chuyện là cảnh mẹ Lê từ giã cõi đời để lại mười một đứa
con bơ vơ, không nơi nương tựa, không biết đi đâu về đâu.
Câu chuyện khép lại với cảnh tượng đầy ám ảnh. Thạch Lam đã “lặng lẽ
hướng ngòi bút về người nghèo với một niềm cảm thông thật sự chân thành” (Lại
Nguyên Ân). Không trào lộng như Vũ Trọng Phụng, không hài hước như Nguyễn
Công Hoan, không triết lí như Nam Cao, Thạch Lam nhẹ nhàng và tinh tế. Nhà văn
đã lặng lẽ đi vào những bi kịch nhân sinh để miêu tả tình cảnh thê thảm của những
người nghèo khổ. Nói như vậy không có nghĩa chỉ Thạch Lam mới có cái nhìn
nhân đạo về con người và cuộc sống. Bất cứ một nhà văn chân chính nào cũng
mang trong mình tình thương với đồng loại chỉ có khác mỗi nhà văn lại có những
cách biểu hiện riêng. Với Thạch Lam đó không chỉ là sự cảm thông mà còn là sự
nâng niu, trân trọng những niềm vui bình dị của con người. Mẹ Lê có nghèo khổ
nhưng trong cuộc sống người mẹ ấy vẫn có những niềm vui, niềm hạnh phúc riêng.
Đó là những niềm vui rất nhỏ bé, đơn sơ, đời thường nhưng làm xao động lòng người.
Cùng viết về những số phận bất hạnh, cảnh đời của những người dân lao
động nghèo khổ nhưng nếu những nhà văn hiện thực diễn tả sự tha hóa của họ thì
điểm nhấn của Thạch Lam là ở những vẻ đẹp bình dị trong cuộc sống và tâm hồn
con người. Thạch Lam “tả người nghèo mà không muốn cho độc giả thấy những
mảnh rách, những mụn vá trên quần áo của họ” (Lại Nguyên Ân) mà nhà văn
muốn làm nổi bật đời sống nội tâm vốn rất phong phú và đa dạng của mỗi con
người. Nhà văn là người nghệ sĩ đi tìm kiếm cái đẹp, Thạch Lam cũng không nằm
ngoài lẽ sống đó. Cái đẹp trong quan niệm của Thạch Lam không phải là cái đẹp
phi thường như Nguyễn Tuân, cái đẹp cũng không ở một nơi xa xôi, trong cõi
mộng thần tiên như đối với Thế Lữ, Lưu Trọng Lư... mà là cái đẹp của cuộc sống
đời thường, của những tâm hồn bình dị, mộc mạc và tinh tế. Thạch Lam quan niệm


“cái đẹp man mác khắp vũ trụ, len lỏi khắp ngang cùng ngõ hẻm, tiềm tàng ở mọi
vật tầm thường” và công việc của nhà văn là “phải hiểu cái đẹp ở chính chỗ mà
người ta không ngờ tới, tìm cái đẹp kín đáo và che lấp của sự vật cho người khác
một bài học trông nhìn và thưởng thức.” (Theo dòng).
Thạch Lam dường như đã hóa thân vào nhân vật để cảm nhận những nỗi
đắng cay trong cuộc đời của họ. Ta thấy cái nhìn độ lượng, thương cảm của nhà
văn khi miêu tả căn nhà tồi tàn của mẹ Lê “chừng ấy người chen chúc trong một
khoảng rộng độ bằng hai chiếc chiếu, có mỗi một chiếc giường nan đã gẫy nát”,
mùa rét phải rải ổ rơm đầy nhà, mẹ con cùng nằm và tác giả so sánh cảnh tượng đó
“trông như một ổ chó, chó mẹ và chó con lúc nhúc”. Để đặc tả sự nghèo khổ của
nhà mẹ Lê, tác giả cho ta thấy “cách kiếm ăn” khổ cực và bấp bênh của bà mẹ này:
“Từ buổi sáng tinh sương mùa nực cũng như mùa rét bác ta phải trở dậy đi làm
mướn cho những người có ruộng trong làng”. Ấy vậy mà đó là những ngày sung
sướng nhất vì khi ấy còn có người mướn bác làm việc. Những con người sống với
nghề nghiệp bấp bênh ấy trở nên tội nghiệp hơn khi những ngày mùa qua đi, cánh
đồng chỉ còn trơ cuống rạ. Những khó khăn ấy không chỉ đến với riêng mẹ Lê mà
với tất cả những người dân trong xóm ngụ cư nghèo khổ ấy. Đặc tả một khung
cảnh đói khổ và buồn bã, tác phẩm dường như báo hiệu cho chúng ta thảm cảnh Ất Dậu.
“Thạch Lam pha trộn chất bi đát cùng với chất thơ thành một thể tuyệt vọng
mới, âu yếm trùm lên những thân phận không còn là phận người trước khi trở nên
thây người. Cả truyện ngắn là một liều lượng pha trộn tuyệt vời đói khát với no đủ,
yêu thương với ác nghiệt, hi vọng với tuyệt vọng qua những hình ảnh đẹp rướm
máu, cái chết của mẹ Lê âm thầm dẫn đến những cái chết của mười một đứa con,
tuy không nói ra, lại càng làm cho chúng ta cảm thấy bàn tay của tử thần sờ trán
mỗi đứa nhỏ mỗi lúc một gần trong từng tích tắc còn lại” (Thụy Khuê). Thạch Lam


với cái nhìn nhân đạo đã mang đến cho người đọc những day dứt khôn nguôi về
một số phận, những cuộc đời. Những cuộc đời cứ chìm dần và mất hút vào trong
bóng tối, không có tương lai, không một hi vọng… Thạch Lam đã lặng lẽ âm thầm
phản ánh đời sống khó khăn của con người với cái nhìn đôn hậu và đầy thương
cảm, nhà văn đã nâng niu từng vẻ đẹp đời thường giản dị với tình cảm của một con
người trân trọng và yêu mến những giá trị của cuộc sống. Những điều đó không chỉ
làm nên một dấu ấn đẹp trên văn đàn mà còn tạo nên sức sống lâu bền trong văn Thạch Lam. (Nguồn: dembuon.vn)
Câu 1. Văn bản trên thuộc thể loại nào? Chỉ ra dấu hiệu nhận biết?
A. Văn bản truyện, kể về một người bạn
B. Văn bản nghị luận xã hội, bàn về cách đánh giá một tác phẩm truyện
C. Văn bản nghị luận văn học, đánh giá một tác phẩm truyện
D. Văn bản kí, ghi lại hành trình nhận thức của tác giả
Câu 2. Nội dung chính của đoạn mở đầu là gì?
A. Giới thiệu về nhà văn Thạch Lam
B. Giới thiệu thế giới nhân vật trong truyện ngắn của Thạch Lam
C. Giới thiệu truyện ngắn “Nhà mẹ Lê” D. Tất cả các ý trên
Câu 3. Văn bản “Truyện ngắn “Nhà mẹ Lê” - Bước ngoặt lệch quỹ đạo” đã thể hiện nội dung gì?
A. Tinh thần nhân đạo của Thạch Lam qua truyện ngắn “Nhà mẹ Lê”
B. Hoàn cảnh éo le, nghèo đói của mẹ Lê
C. Sự xót thương của Thạch Lam với các nhân vật trong truyện “Nhà mẹ Lê”
D. Sự khác biệt của Thạch Lam với các nhà văn cùng thời