Giáo án Bài 4 KHTN 9 Cánh diều (2024): Hiện tượng tán sắc ánh sáng. Màu sắc ánh sáng

Ngày soạn: Ngày dạy: Tiết:
BÀI 4: HIỆN TƯỢNG TÁN SẮC ÁNH SÁNG. MÀU SẮC ÁNH SÁNG I. MỤC TIÊU 1. Kiến thức
Sau bài học này, HS sẽ: 
Vẽ được sơ đồ đường truyền của tia sáng qua lăng kính. 
Thực hiện thí nghiệm với lăng kính tạo được quang phổ của ánh sáng trắng qua lăng kính. 
Giải thích được một cách định tính sự tán sắc ánh sáng mặt trời qua lăng kính. 
Từ kết quả thí nghiệm truyền ánh sáng qua lăng kính, nêu được
khái niệm về ánh sáng màu. 
Nêu được màu sắc của một vật được nhìn thấy phụ thuộc vào màu
sắc của ánh sáng bị vật đó hấp thụ và phản xạ. 
Vận dụng kiến thức về sự truyền ánh sáng, màu sắc ánh sáng, giải
thích được một số hiện tượng đơn giản thường gặp trong thực tế. 2. Năng lực Năng lực chung: 
Năng lực tự chủ và tự học: Chủ động, tích cực thực hiện nhiệm vụ
học tập, phát triển khả năng tự duy độc lập của HS. 
Năng lực giao tiếp và hợp tác: Tích cực tham gia thảo luận nhóm,
làm việc tập thể, trao đổi và chia sẻ ý tưởng các nội dung học tập. 
Năng lực giải quyết vấn đề: Đề xuất vấn đề, nêu giả thuyết, lập kế
hoạch, sáng tạo nhiều cách để giải quyết các tình huống liên quan
đến hiện tượng tán sắc ánh sáng và màu sắc của vật.
Năng lực đặc thù: 
Nhận thức khoa học tự nhiên:
+ Nhận biết và nêu được cấu tạo của lăng kính.
+ Nhận biết được hiện tượng tán sắc ánh sáng.
+ Nhận biết được đường đi của tia sáng qua lăng kính.
+ Nêu được màu sắc của vật phụ thuộc vào màu sắc của ánh sáng bị vật
đó hấp thụ và phản xạ. 
Tìm hiểu tự nhiên:
+ Tiến hành được thí nghiệm tìm hiểu về đường đi của tia sáng qua lăng kính. 
Vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học:
+ Vận dụng được kiến thức và kĩ năng về khoa học tự nhiên để giải thích
những hiện tượng thường gặp trong cuộc sống có liên quan tới lăng kính,
tán sắc ánh sáng, màu sắc của vật.
3. Phẩm chất: Trung thực trong việc báo cáo kết quả thí nghiệm trong bài học.
II. THIẾT BỊ DẠY HỌC VÀ HỌC LIỆU:
1. Đối với giáo viên: 
SGK, SBT, SGV Khoa học tự nhiên 9, Kế hoạch bài dạy. 
Hình vẽ và đồ thị trong SGK: Hình ảnh một số loại lăng kính, hình
ảnh tiết diện của lăng kính, hình ảnh sự khúc xạ ánh sáng qua lăng
kính, hình ảnh quang phổ của ánh sáng,… Phiếu học tập.
2. Đối với học sinh: 
HS mỗi nhóm: Dụng cụ thí nghiệm: lăng kính, đèn laser, đèn sợi đốt, bảng thép.  HS cả lớp:
+ SGK, SBT Khoa học tự nhiên 9.
+ Hình vẽ liên quan đến nội dung bài học và các dụng cụ học tập theo yêu cầu của GV.
III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC
A. HOẠT ĐỘNG KHỞI ĐỘNG
a. Mục tiêu: HS nhận biết được hiện tượng tự nhiên liên quan tới sự tán sắc ánh sáng.
b. Nội dung: GV tổ chức cho HS thảo luận theo nhóm về nội dung phần
khởi động, từ đó định hướng HS vào nội dung của bài học.
c. Sản phẩm học tập: Câu trả lời của HS và nhu cầu tìm hiểu về nội
dung lăng kính, tán sắc ánh sáng và màu sắc ánh sáng.
d. Tổ chức thực hiện:
Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học tập
- GV chiếu hình các viên pha lê dưới ánh sáng mặt trời (hình 4.1) cho HS quan sát.
- GV đặt vấn đề: Khi quan sát dưới ánh sáng mặt trời, ta thấy các viên
pha lê ở hình 4.1 có nhiều màu sắc.
- GV nêu câu hỏi: Vì sao lại có hiện tượng như vậy?
Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập
- HS thảo luận, dự đoán, đưa ra các câu hỏi và câu trả lời.
Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận
- GV mời 1 – 2 HS trả lời câu hỏi. Gợi ý trả lời:
- Viên pha lê bị tán sắc ánh sáng nên tạo nên nhiều màu sắc.
Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập
- GV không chốt đáp án mà dựa trên câu trả lời của HS để dẫn dắt vào bài
mới: Trong đời sống kĩ thuật, người ta có thể tạo ra các khối chất trong
suốt với nhiều góc cạnh và mặt (khối đa diện). Khi ánh sáng đi qua các
khối chất này sẽ tạo ra những hiện tượng có ứng dụng trong thực tiễn.
Tại sao ánh sáng truyền qua các khối chất trong suốt có dạng khối đa
diện lại tạo ra màu sắc lấp lánh? Chúng ta sẽ cùng nhau đi đến bài học
ngày hôm nay – Bài 4: Hiện tượng tán sắc ánh sáng. Màu sắc ánh sáng.
B. HOẠT ĐỘNG HÌNH THÀNH KIẾN THỨC
Hoạt động 1: Tìm hiểu sự khúc xạ ánh sáng qua lăng kính a. Mục tiêu:
- HS tiến hành thí nghiệm để tìm hiểu được về sự khúc xạ của ánh sáng
qua lăng kính để vẽ được sơ đồ đường truyền của ánh sáng qua lăng kính.
- HS thực hiện thí nghiệm với lăng kính tạo được quang phổ của ánh sáng trắng qua lăng kính.
- HS giải thích được một cách định tính sự tán sắc ánh sán mặt trời qua lăng kính.
- Từ kết quả thí nghiệm, HS nêu được khái niệm về ánh sáng màu.
b. Nội dung: GV hướng dẫn HS thực hiện thí nghiệm theo nội dung SGK
và ghi lại được kết quả thí nghiệm về sự khúc xạ của ánh sáng qua lăng
kính và sơ đồ hình vẽ biểu diễn tương ứng. Từ đó rút ra được nội dung về
tán sắc ánh sáng qua lăng kính.
c. Sản phẩm: Kết quả HS thực hiện các yêu cầu, gợi ý, dẫn dắt của GV
để HS nêu được khái niệm lăng kính và đường đi của tia sáng qua lăng kính.
d. Tổ chức thực hiện:
HOẠT ĐỘNG CỦA GV – HS SẢN PHẨM
Nhiệm vụ 1. Giới thiệu về lăng kính
I. TÁN SẮC ÁNH SÁNG QUA
Bước 1: GV chuyển giao nhiệm vụ học LĂNG KÍNH tập 1. Lăng kính
- GV chiếu hình ảnh một số loại lăng kính
- Lăng kính là một khối đồng chất, (hình 4.2) cho HS quan sát.
trong suốt có hai mặt không song
song. Lăng kính thường có dạng trụ
- GV yêu cầu HS nghiên cứu SGK và tìm tam giác.
hiểu về khái niệm lăng kính.
- Lăng kính có hai mặt bên và đáy.
- GV đặt câu hỏi: Em hãy mô tả đặc điểm về
hình dạng của các lăng kính ở hình 4.2
- GV yêu cầu HS thảo luận theo nhóm đôi
và trả lời nội dung Câu hỏi 1 (SGK – tr24)
Nêu một số vật trong suốt xung quanh em có
hình dạng giống như lăng kính.
- GV chiếu hình ảnh tiết diện của lăng kính (hình 4.3) cho HS quan sát.
- GV giới thiệu cho HS về các đại lượng của
lăng kính và yêu cầu HS vẽ vào vở tiết diện của lăng kính.
- GV kết luận về nội dung lăng kính.
Bước 2: HS thực hiện nhiệm vụ học tập
- HS đọc thông tin SGK và thảo luận trả lời
các câu hỏi mà GV đưa ra.
- GV theo dõi và động viên, khích lệ HS đưa ra câu trả lời.
Bước 3: Báo cáo kết quả hoạt động và thảo luận
- GV mời đại diện HS trả lời, đưa ra ý kiến
của bản thân về các nội dung:
*Trả lời Câu hỏi 1 (SGK – tr24)
- Một số vật trong suốt có hình dạng giống
như lăng kính: quả bóng thủy tinh, đĩa CD, bong bóng xà phòng,…
- GV mời HS khác nhận xét, bổ sung.
Bước 4: Đánh giá kết quả, thực hiện nhiệm vụ học tập