Đề cương ôn tập Cuối kì 1 Ngữ văn 9 Cánh diều

ĐỀ CƯƠNG NỘI DUNG ÔN TẬP KIỂM TRA CUỐI HỌC KÌ I
NĂM HỌC 20…. – 20….
MÔN NGỮ VĂN 9 – CÁNH DIỀU
I. NỘI DUNG KIẾN THỨC CẦN ÔN TẬP
A. Phần 1: Nội dung kiến thức cần ôn tập 1. Văn bản:
- Xác định và phân tích được một số đặc điểm của thể thơ song thất lục bát như: số
dòng, số chữ, vần và nhịp trong một số khổ thơ; sự khác biệt so với thơ lục bát. Biết
vận dụng kiến thức lịch sử văn học để đọc hiểu văn bản.
- Xác định và phân tích được chủ đề, tư tưởng, thông điệp mà văn bản truyện thơ
Nôm muốn gửi đến người đọc thông qua hình thức nghệ thuật như: cốt truyện, nhân
vật, lời thoại. Phân tích được một số căn cứ để xác định chủ đề.
- Nhận biết và phân tích được ý nghĩa của nhan đề, thông tin cơ bản, đặc điểm văn
bản và mối quan hệ giữa đặc điểm với mục đích của văn bản giới thiệu một danh lam
thắng cảnh; đánh giá được vai trò của các chi tiết quan trọng trong văn bản; mối quan
hệ giữa phương tiện ngôn ngữ và phương tiện phi ngôn ngữ.
- Nêu được nội dung bao quát của văn bản; xác định được lời người kể chuyện, lời
nhân vật, đối thoại và độc thoại; bước đầu biết phân tích các chi tiết tiêu biểu, đề tài,
câu chuyện, nhân vật trong tính chỉnh thể của tác phẩm; nhận biết được vai trò của
người đọc và bối cảnh tiếp nhận đối với việc đọc hiểu văn bản truyện.
- Nhận biết và phân tích được luận đề, luận điểm, lí lẽ, bằng chứng tiêu biểu; vai trò
của luận điểm, lí lẽ và bằng chứng trong việc thể hiện luận đề. Nhận xét, đánh giá
được tính đúng, sai của vấn đề đặt ra trong văn bản. Liên hệ được ý tưởng, thông điệp
trong văn bản với bối cảnh lịch sử, văn hóa, xã hội.
a. Một số yếu tố thi luật của thể thơ song thất lục bát Nội dung Kiến thức
Song thất lục bát là thể thơ kết hợp giữa thơ thất ngôn và thơ lục bát; 1. Khái niệm
mỗi khổ gồm bốn dòng thơ: một cặp thất ngôn và một cặp lục bát, tạo
thành một kết cấu trọn vẹn về ý cũng như về âm thanh, nhạc điệu. 2. Gieo vần
Mỗi khổ thơ có một vần trắc và ba vần bằng; câu sáu chỉ có vần chân, PAGE \* MERGEFORMAT 3
ba câu kia vừa có vần chân vừa có vần lưng.
Các câu bảy có thể ngắt nhịp 3/4 hoặc 3/2/2, hai câu sáu – tám ngắt
3. Ngắt nhịp theo thể lục bát.
Thể song thất lục bát thiên về việc diễn tả đời sống nội tâm nhân vật
với cảm hứng trữ tình bi thương, có khả năng biểu lộ một cách tinh tế
những dòng suy cảm dồn nén với tâm trạng nhớ tiếc và mong đợi. 4. Nội dung
Đây là thể thơ kết hợp được nhiều phẩm chất thẩm mĩ của tiếng Việt,
dồi dào nhạc điệu, trong đó nổi bật ở âm điệu buồn thương triền
miên, phù hợp để ngâm ngợi.
Cùng với thể lục bát, song thất lục bát đều là những thể thơ dân tộc 5. Ảnh
xuất phát từ văn học dân gian và được phát triển đến đỉnh cao nghệ hưởng
thuật trong văn học viết. b. Truyện thơ Nôm Nội dung Kiến thức
- Truyện thơ Nôm là truyện thơ được viết bằng chữ Nôm thường
dùng thể thơ lục bát để kể chuyện. Đặc điểm nổi bật của truyện thơ
Nôm là sự kết hợp giữa tự sự và trữ tình. Thể loại này phát triển
mạnh và có nhiều thành tựu vào thế kỉ XVIII – XIX, hiện nay, còn lại
khoảng trên 100 tác phẩm với những truyện tiêu biểu như: Truyện
Hoa tiên (Nguyễn Huy Tự), Sơ kính tân trang (Câu chuyện mới về
1. Khái niệm gương, lược – Phạm Thái), Truyện Kiều (Nguyễn Du), Bích Câu kì
ngộ (Cuộc gặp gỡ kì lạ ở Bích Câu – Vũ Quốc Trân), Tống Trân –
Cúc Hoa (khuyết danh), Truyện Lục Vân Tiên (Nguyễn Đình Chiểu), …
- Truyện thơ Nôm là thể loại có khả năng phản ánh sâu rộng hiện
thực xã hội thông qua các câu chuyện kể về biến cố trong cuộc đời
các nhân vật và cuộc đấu tranh để bảo vệ nhân phẩm, tình yêu của họ.
- Cốt truyện đóng vai trò quan trọng trong việc tạo dựng tác phẩm. 2. Cốt
- Mô hình cốt truyện của truyện thơ Nôm gồm ba chặng: Gặp gỡ - truyện
Lưu lạc (hoặc thử thách) – Đoàn tụ. PAGE \* MERGEFORMAT 3
- Thường được chia thành hai tuyến đối lập nhau gồm các nhân vật
chính diện (đại diện cho cái thiện, chính nghĩa) và các nhân vật phản
diện (đại diện cho cái ác, phi nghĩa).
- Nhân vật chính diện và phản diện thường được xây dựng đối lập về
phẩm chất theo từng cặp như: Từ Hải – Hồ Tôn Hiến (Truyện Kiều), 3. Nhân vật
Lục Văn Tiên – Trịnh Hâm (Truyện Lục Vân Tiên),… hoặc theo
nhóm Thuý Kiều, Kim Trọng – Tú Bà, Mã giám Sinh; ông Tiều, ông
Ngư – thái sư, thầy bói,…
- Nhân vật chính của truyện đóng vai trò kết nối các nhân vật ở hai
tuyến chính diện và phản diện thông qua các ự kiện diễn ra trong cuộc đời mình.
c. Văn bản thông tin thuyết minh về một danh lam thắng cảnh Nội dung Kiến thức
Văn bản giới thiệu danh lam thắng cảnh là loại văn bản thông tin tập
trung nêu lên vẻ đẹp và giá trị của một cảnh đẹp thiên nhiên nổi tiếng. 1. Khái niệm
Thông tin trong loại văn bản này thường được trình bày theo trật tự
không gian, thời gian, quan hệ nguyên nhân – kết quả, phân loại các
đối tượng hoặc so sánh và đối chiếu…
Phần lớn nhan đề của loại văn bản thông tin này thường nêu tên các
địa danh như: Vườn quốc gia Tràm Chim – Tam Nông, Cao nguyên
đá Đồng Văn… Cũng có nhiều nhan đề văn bản nêu giá trị nổi bật của 2. Nhan đề
danh lam thắng cảnh được giới thiệu, chẳng hạn: Vịnh Hoạ Long:
một kì quan thiên nhiên độc đáo và tuyệt mĩ hoặc Khám phá kì quan
thế giới: thác I-goa-du…
d. Người đọc và bối cảnh tiếp nhân trong đọc hiểu văn bản văn học Nội dung Kiến thức 1. Quá trình
- Để đọc hiểu văn bản văn học, người đọc cần chủ động, tích cực huy người đọc
động tri thức và trải nghiệm thực tế để hình dung, tưởng tượng bức tiếp nhận
tranh đời sống được nhà văn thể hiện trong câu chữ; lắng nghe, cảm văn bản
nhận, kết nối thông tin trong và ngoài văn bản để suy luận, phân tích, PAGE \* MERGEFORMAT 3
khám phá vẻ đẹp nội dung, hình thức và ý nghĩa của văn bản.
=> Người đọc chuyển chuyển văn bản của tác giả thành tác phẩm cụ
thể, sinh động trong tâm trí của mình.
- Hoạt động đọc hiểu văn bản văn học của người đọc được thực hiện
trong một bối cảnh tiếp nhận cụ thể. Đó là hoàn cảnh về không gian,
thời gian, tâm thế của người đọc… (hoàn cảnh hẹp); hoàn cảnh chính
trị, kinh tế, xã hội, văn hoá… của thời đại (hoàn cảnh rộng) mà hoạt 2. Bối cảnh động đọc diễn ra. tiếp nhận
- Bối cảnh tiếp nhận là một trong những yếu tố mà người đọc sử dụng
để suy luận, phát hiện ý nghĩa của văn bản khi đọc hiểu. Việc liê hệ
với bối cảnh tiếp nhận trong quá trình đọc hiểu có thể khiến cho ý
nghĩa của văn bản được mở rộng, phong phú, mới mẻ và cập nhật hơn với cuộc sống.
e. Bối cảnh lịch sử, văn hóa, xã hội với việc đọc hiểu văn bản Nội dung Kiến thức
Bối cảnh lịch sử, văn hoá, xã hội là toàn bộ các sự kiện lịch sử, văn
hoá, xã hội diễn ra trong một thời gian, không gian nhất định, có tác
động đến sự tồn tại và phát triển của một hiện tượng cụ thể trong xã 1. Khái niệm
hội. Việc tìm hiểu bối cảnh lịch sử, văn hoá, xã hội có liên quan
(hoàn cảnh ra đời tác phẩm) sẽ giúp cho người đọc hiểu văn bản thấu đáo, sâu sắc hơn.
Khi tìm hiểu văn bản Mục đích của việc học (Nguyễn Cảnh Toàn),
cần đặt trong bối cảnh những năm đầu của thế kỉ XXI để hiểu được
thách thức đối với nền giáo dục của nước ta. Thế hệ trẻ, nhất là học
sinh, sinh viên đang phải cố gắng nỗ lực rất nhiều, phải bồi dưỡng 2. Ví dụ
phẩm chất, năng lực cần thiết để từng bước trở thành công dan toàn
cầu, sống thực sự có ý nghĩa và hạnh phúc. Bối cảnh thực tiễn đó
giúp cho người đọc hiểu sâu sắc hơn tính thời sự và giá trị nội dung, tư tưởng của văn bản,
f. Bảng hệ thống hóa thông tin về các văn bản đọc PAGE \* MERGEFORMAT 3