Lý thuyết Vai của trao đổi chất và chuyển hoá năng lượng ở sinh vật KHTN 7 Cánh diều

PHẦN 3: VẬT S N Ố G CH Đ Ủ Ề 8: TRAO Đ I Ổ CHẤT VÀ CHUY N Ể HÓA NĂNG LƯ N Ợ G SI Ở NH VẬT BÀI 17: VAI TRÒ C A Ủ TRAO Đ I Ổ CH T Ấ VÀ CHUY N Ể HÓA NĂNG LƯ N Ợ G Ở SINH VẬT I. KHÁI NI M Ệ TRAO Đ I Ổ CH T Ấ VÀ CHUY N Ể HÓA NĂNG LƯ N Ợ G 1. Trao đ i ổ ch t ấ Trao đổi ch t ấ ở ngư i ờ - Trao đ i ổ ch t ấ là t p ậ h p ợ các bi n ế đ i ổ hóa h c ọ trong t ế bào c a ủ c ơ th ể sinh v t ậ và sự trao đổi các ch t ấ gi a c ữ ơ thể v i ớ môi trư ng ờ đ m ả b o duy t ả rì s s ự ng. ố - S t ự rao đ i ổ các ch t ấ gi a ữ c t ơ h v ể i ớ môi trư ng: ờ + Ví d : ụ Ở ngư i ờ , cơ thể l y ấ từ môi trư ng ờ khí oxygen, th c ứ ăn,… và th i ả ra môi trư ng khí ờ carbon dioxide, các ch t ấ dư th a ừ ho c c ặ n bã. ặ + Trao đ i ổ ch t ấ gi a ữ cơ thể và môi trư ng ờ là đi u ề ki n ệ t n ồ t i ạ và phát tri n ể c a ủ cơ th , l ể à đặc tính c b ơ n ả c a s ủ s ự ng. ố - Tùy theo ki u t ể rao đ i ổ ch t ấ , ngư i ờ ta chia sinh v t
ậ ra thành 2 nhóm: nhóm sinh v t ậ tự dư ng ỡ và nhóm sinh v t ậ d d ị ư ng. ỡ + Nhóm sinh v t ậ tự dư ng: ỡ Là nhóm sinh v t ậ tự t ng ổ h p ợ đư c ợ các ch t ấ c n ầ thi t ế cho cơ th m ể ình. Ví d : ụ Th c ự v t ậ . + Nhóm sinh v t ậ dị dư ng: ỡ Là nhóm sinh v t ậ không tự t ng ổ h p ợ đư c ợ các ch t ấ c n ầ thi t ế cho cơ th m ể ình mà ph i ả thu nh n ậ t t ừ h c ăn. ứ Ví d : ụ Đ ng v ộ t ậ và con ngư i ờ . Sinh v t ậ t d ự ư ng ỡ và sinh v t ậ d d ị ư ng ỡ 2. Chuy n hóa nă ể ng lư ng ợ - Chuy n hóa ể năng lư ng l ợ à sự bi n đ ế i ổ năng lư ng t ợ d ừ ng ạ này sang d ng ạ khác. - Ví d : ụ Chuy n ể hóa năng lư ng
ợ ánh sáng (quang năng) thành năng lư ng ợ hóa h c ọ (hóa năng) trong quang h p ợ t ở h c v ự t ậ . Chuy n ể hóa năng lư ng t ợ rong quang h p ợ ở th c ự v t ậ
- Trong tế bào và cơ thể sinh v t ậ , năng lư ng ợ đư c ợ d ự tr ữ trong các liên k t ế hóa h c ọ c a ủ các chất h u c ữ ơ (hóa năng). II. VAI TRÒ C A Ủ TRAO Đ I Ổ CH T Ấ VÀ CHUY N Ể HÓA NĂNG LƯ N Ợ G TRONG C Ơ TH Ể Trao đổi ch t ấ và chuy n ể hóa năng lư ng ợ là đi u ề ki n ệ t n ồ t i ạ và phát tri n ể c a ủ sinh v t ậ , là đ c t ặ r ng c ư ơ b n c ả a ủ s s ự ng: ố 1. Cung c p nă ấ ng lư ng cho các ợ ho t ạ đ ng c ộ a c ủ t ơ h ể - Ch t ấ h u ữ cơ khi đư c ợ phân gi i
ả trong quá trình trao đ i ổ ch t ấ và chuy n ể hóa năng lư ng ợ s gi ẽ i ả phóng năng lư ng. ợ - Năng lư ng ợ đư c ợ gi i ả phóng t ừ quá trình trao đ i ổ ch t ấ và chuy n ể hóa năng lư ng ợ sẽ đư c ợ sử d ng ụ cho quá trình t ng ổ h p ợ ch t ấ h u ữ cơ m i ớ và th c ự hi n ệ các ho t ạ đ ng ộ sống như quá trình v n ậ đ ng ộ c t ơ h , ể v n ậ chuy n ể các ch t ấ trong t bào ế và c ơ th , ể sinh s n t ả bào,… ế - Ví d : ụ Khi ch y ạ b , ộ quá trình trao đ i ổ ch t ấ và chuy n ể hóa năng lư ng ợ di n ễ ra nhanh chóng để t o r ạ a năng lư ng cho các ợ c b ơ p ắ th c hi ự n ho ệ t ạ đ ng ộ ch y ạ . Ch y ạ bộ 2. Xây dựng c t ơ h ể - Các ch t ấ sau khi đư c ợ l y ấ vào c ơ th ể sinh v t ậ , qua quá trình bi n ế đ i ổ t o ạ thành các chất c n ầ thi t ế cho xây d ng, ự duy trì và s a ử ch a
ữ tế bào, mô và cơ quan c a ủ cơ th . ể Nhờ đó, sinh v t ậ có th s ể inh trư ng, phát ở tri n và s ể inh s n. ả - Ví d : ụ Con ngư i ờ l y ấ th c ứ ăn, nư c ớ u ng ố đ ể bi n ế đ i ổ t o ạ thành các ch t ấ c n ầ thi t ế nh pr ư otein, lipid,… đ xây d ể ng nên các ự t bào, m ế ô, c quan t ơ rong c t ơ h . ể T bào, m ế ô, c quan t ơ rong cơ th ng ể ư i ờ
3. Loại bỏ chất thải ra kh i ỏ cơ th ể - Các ch t ấ dư th a, ừ ch t ấ th i ả c a ủ quá trình trao đ i ổ ch t ấ và chuy n ể hóa năng lư ng ợ đư c ợ th i ả ra kh i ỏ t bào và ế c t ơ h . ể - Quá trình th i ả b các ỏ ch t ấ đ m ả b o duy t ả rì cân b ng ằ môi trư ng t ờ rong c t ơ h . ể - Ví d : ụ Quá trình trao đ i ổ ch t ấ c ở t ơ h ng ể ư i ờ th i ả b khí ỏ CO2, mồ hôi, nư c ớ ti u,… ể S t ự hở ra đào th i ả khí CO2