Tài liệu bồi dưỡng Học sinh giỏi Lí luận văn học

NGỮ VĂN THPT
TÀI LIỆU BỒI DƯỠNG HSG LÝ LUẬN VĂN ĐỢT 3 HỌC
Năm học 2023-2024 - Môn: Ngữ văn – khối 11
Họ tên giáo viên:....................................................................................
Đơn vị:..................................................................................................... MỤC LỤC
1 ĐẶC TRƯNG CỦA THƠ, TRUYỆN NGẮN, TIỂU THUYẾT VÀ KỊCH.......................10
1.1 Đặc trưng của thơ và phương pháp đọc hiểu tác phẩm thơ trong nhà trường. .10
1.1.1 Quan niệm về thơ và một số cách phân loại thơ...............................................10
1.1.1.1 Quan niệm về thơ.............................................................................................10
1.1.1.2 Một số cách phân loại thơ...............................................................................10
1.1.2 Đặc trưng của thơ...............................................................................................11
1.1.2.1 Về ngôn ngữ.....................................................................................................11
1.1.2.2 Về phương thức biểu hiện...............................................................................14
1.1.2.3 Về cấu trúc.......................................................................................................15
1.1.2 Yêu cầu và phương pháp đọc hiểu tác phẩm thơ..............................................19
1.2 Đặc trưng của truyện ngắn, tiểu thuyết và phương pháp đọc hiểu tác phẩm
truyện ngắn và tiểu thuyết trong nhà trường..............................................................19
1.2.1 Khái niệm............................................................................................................19
1.2.2 Đặc trưng của truyện ngắn, tiểu thuyết.............................................................20
1.2.2.1 Sự kiện (biến cố)..............................................................................................20
1.2.2.2 Cốt truyện.........................................................................................................21
1.2.2.3 Nhân vật tự sự..................................................................................................22
1.2.2.4 Người kể chuyện..............................................................................................23
1.2.3 Phương pháp đọc hiểu tác phẩm truyện ngắn và tiểu thuyết trong nhà trường
......................................................................................................................................23
1.3 Đặc trưng của kịch và phương pháp đọc hiểu tác phẩm kịch trong nhà trường
..........................................................................................................................................24
1.3.1 Khái niệm và phân loại.......................................................................................24
1.3.1.1 Khái niệm.........................................................................................................24
1.3.1.2 Phân loại..........................................................................................................24
1.3.2 Đặc trưng của kịch.............................................................................................25
1.3.2.1 Xung đột kịch...................................................................................................25
1.3.2.2 Hành động kịch...............................................................................................26
1.3.2.3 Nhân vật kịch...................................................................................................26
1.3.2.4 Kết cấu..............................................................................................................26 Trang 1
1.3.2.5 Ngôn ngữ kịch.................................................................................................27
1.3.1. Phương pháp đọc hiểu tác phẩm kịch trong nhà trường................................28
2. GIÁ TRỊ VĂN HỌC VÀ TIẾP NHẬN VĂN HỌC.............................................................28
2.1 Giá trị văn học..........................................................................................................28
2.1.1 Giá trị nhận thức................................................................................................28
2.1.2 Giá trị giáo dục...................................................................................................29
2.1.3 Giá trị thẩm mĩ....................................................................................................29
2.2 Tiếp nhận văn học....................................................................................................30
2.2.1 Tiếp nhận trong đời sống văn học.....................................................................30
2.2.2 Tính chất tiếp nhận văn học...............................................................................31
2.2.3 Các cấp độ tiếp nhận văn học............................................................................32
3 VĂN HỌC - NHÀ VĂN - QUÁ TRÌNH SÁNG TÁC...........................................................32
3.1 VĂN HỌC.................................................................................................................32
3.1.1 Khái niệm văn học..............................................................................................32
3.1.2 Đặc trưng của văn học.......................................................................................33
3.1.2.1 Đặc trưng về đối tượng phản ánh...................................................................33
3.1.2.2 Đặc trưng về nội dung phản ánh của văn học...............................................33
3.1.2.3 Đặc trưng về phương tiện phản ánh của văn học..........................................33
3.1.2.4 Tính chính xác, tinh luyện.............................................................................34
3.1.2.5 Tính cá thể, tính hệ thống, tính đa phong cách.............................................34
3.1.2.6 Tính phi vật thể của ngôn ngữ.......................................................................35
3.1.3 Chức năng của văn học......................................................................................36
3.1.3.1 Chức năng nhận thức......................................................................................36
3.1.3.2 Chức năng giáo dục.........................................................................................36
3.1.3.3 Chức năng thẩm mĩ.........................................................................................36
3.2 Nhà văn.....................................................................................................................37
3.2.1 Tư chất nghệ sĩ: Giàu tình cảm, tâm hồn phong phú, nhân cách đẹp.............37
3.2.2 Các tiền đề của tài năng.....................................................................................39
3.3 Quá trình sáng tác....................................................................................................41
3.3.1 Cảm hứng sáng tác.............................................................................................41
3.3.2 Ý đồ sáng tác, lập sơ đồ, viết và sửa chữa.........................................................42
4 QUÁ TRÌNH VĂN HỌC VÀ PHONG CÁCH VĂN HỌC.................................................44
4.1 Quá trình văn học.....................................................................................................44
4.1.1 Khái niệm............................................................................................................44
4.1.2 Trào lưu văn học.................................................................................................44 Trang 2
4.1.2.1 Chủ nghĩa hiện thực, chủ nghĩa hiện thực phê phán và chủ nghĩa hiện thực
xã hội chủ nghĩa..........................................................................................................45
4.2 Phong cách văn học..................................................................................................48
4.2.1 Khái niệm phong cách văn học..........................................................................48
4.2.2. Những biểu hiện của phong cách văn học.......................................................49
5 NHỮNG CÂU NÓI VỀ LÝ LUẬN VĂN HỌC HAY...........................................................50
CHƯƠNG 2. KỸ NĂNG LÀM VĂN........................................................................................56
1 KỸ NĂNG VIẾT ĐOẠN VÀ TẠO LẬP VĂN BẢN............................................................56
1.1 Lập dàn ý bài văn nghị luận....................................................................................56
1.1.1 Tìm hiểu đề..........................................................................................................56
1.1.2 Tìm ý....................................................................................................................56
1.1.2.1 Xác định luận đề..............................................................................................56
1.1.2.2 Xác định các luận điểm...................................................................................56
1.1.3 Lập dàn ý.............................................................................................................56
1.2 Viết đoạn văn............................................................................................................56
1.3 Tiêu chuẩn của một bài văn hay.............................................................................56
1.3.1 Ý tưởng – bài văn hay mang lại một thông điệp rõ ràng cho người đọc..........56
1.3.2 Bố cục – bài văn hay phải có bố cục hợp lý.......................................................57
1.3.3 Từ ngữ – bài văn hay là bài viết biết đặt đúng từ ngữ, đúng nơi, đúng lúc để
truyền tải đúng thông điệp của tác giả........................................................................57
1.3.4 Diễn đạt – bài văn hay được diễn đạt mạch lạc và mượt mà............................57
1.3.5. Giọng văn – bài văn hay là bài văn kết nối được với cảm xúc, trái tim độc giả
......................................................................................................................................57
1.3.6 Ngữ pháp – bài văn hay là bài văn không mắc lỗi ngữ pháp hay sai chính tả57
2 NGHỊ LUẬN XÃ HỘI.............................................................................................................58
2.1 Các dạng đề nghị luận xã hội thường gặp..............................................................58
2.2 Những vấn đề cần lưu ý khi làm văn nghị luận xã hội.........................................58
2.2.1 Đọc kỹ đề.............................................................................................................58
2.2.2 Lập dàn ý.............................................................................................................58
2.2.3 Dẫn chứng phù hợp............................................................................................58
2.2.4 Lập luận chặt chẽ, lời văn cô động, giàu sức thuyết phục................................58
2.2.5 Bài học nhận thức và hành động.......................................................................58
2.3 Cấu trúc của các dạng đề cụ thể.............................................................................59
2.3.1 Nghị luận về tư tưởng đạo lý.............................................................................59
2.3.2 Dàn ý về dạng đề mang tính nhân văn..............................................................59
2.3.2.1 Khái niệm.........................................................................................................59 Trang 3
2.3.2.2 Cấu trúc............................................................................................................59
2.3.3 Dạng đề nêu những vấn đề tác động đến việc hình thành nhân cách con
người............................................................................................................................61
2.3.3.1 Các vấn đề thường gặp....................................................................................61
2.3.3.2 Dạng đề............................................................................................................61
2.3.4 Nghị luận về hiện tượng đời sống......................................................................62
2.3.4.1 Khái niệm.........................................................................................................62
2.3.4.2 Dàn ý................................................................................................................62
3. NGHỊ LUẬN VĂN HỌC.......................................................................................................63
3.1 Nghị luận về một nhận định, một ý kiến bàn về văn học......................................63
3.1.1 Khái niệm............................................................................................................63
3.1.2 Những lưu ý khi làm bài....................................................................................63
3.1.3 Dàn ý...................................................................................................................63
3.1.4 Luyện tập.............................................................................................................63
3.1.4.2 Thân bài...........................................................................................................64
3.2 Thuyết minh về một tác giả văn học.......................................................................65
3.2.1 Dàn ý...................................................................................................................65
3.2.2 Luyện tập.............................................................................................................66
3.3 Nghị luận về một nhân vật trong tác phẩm tự sự..................................................68
3.3.1 Dàn ý...................................................................................................................68
3.3.2 Luyện tập.............................................................................................................69
3.4 Nghị luận về một chi tiết, về một tín hiệu thẩm mỹ trong tác phẩm văn học….71
3.4.1 Dàn ý...................................................................................................................71
3.4.2 Luyện tập.............................................................................................................72
3.4.2.1 Đề 1...................................................................................................................72
3.4.2.2 Đề 2...................................................................................................................73
4. BÌNH GIẢNG VĂN HỌC......................................................................................................78
4.1. Khái niệm.................................................................................................................78
4.2. Một số cách bình giảng văn học.............................................................................78
4.2.1 Diễn tả trực tiếp ấn tượng và cảm xúc về tác phẩm..........................................78
4.2.2 Diễn ý phân tích ra thành hình ảnh..................................................................78
4.2.3 Phân tích dựa vào quy luật tâm lí......................................................................79
4.2.4 Phân tích dựa vào một tiêu chuẩn nào đấy của nghệ thuật.............................79
5. RÈN LUYỆN KẾT HỢP CÁC PHƯƠNG THỨC BIỂU ĐẠT VÀ CÁC THAO
TÁC LẬP LUẬN TRONG BÀI VĂN NGHỊ LUẬN...............................................................80 Trang 4