Chuyên đề dạy thêm Chủ đề 8: Xà phòng và chất giặt rửa tổng hợp Hóa học 12 (sách mới)

Chủ đề 8: Xà phòng và chất giặt rửa
A. Lý thuyết cần nắm vững
I. Khái niệm, đặc điểm cấu tạo, tính chất giặt rửa của xà phòng và chất giặt rửa 1. Khái niệm
♦ Xà phòng là hỗn hợp muối sodium hoặc potassium của các acid béo và các chất phụ gia.
- Các muối thường là của acid béo no như palmitic acid và stearic acid.
- Các phụ gia trong xà phòng thường là chất độn làm tăng độ cứng, dễ đúc thành bánh, chất tạo
màu và chất tạo hương, …
♦ Chất giặt rửa tự nhiên và tổng hợp có tác dụng giặt rửa như xà phòng nhưng không phải
muối sodium, potassium của các acid béo.
- Chất giặt rửa tự nhiên đã có từ xa xưa như nước bồ hòn, bồ kết, …
- Chất giặt rửa tổng hợp thường là các muối sodium như sodium alkylsulfate (R-OSO3Na),
sodium alkylbenzenesulfonate (R-SO3Na), … Xà phòng Bồ kết
Chất giặt rửa tổng hợp
2. Đặc điểm cấu tạo
- Cấu tạo của xà phòng và chất giặt rửa phổ biến thường gồm 2 phần:
+ Phần phân cực (đầu ưa nước): là nhóm -COO- (xà phòng) hoặc -SO - -
4 , -SO3 (chất giặt rửa), tan trong nước.
+ Phần không phân cực (đuôi kị nước): là gốc hydrocarbon mạch dài (R: C15H31-, C17H35-, …),
không tan trong nước, tan trong dầu.
3. Tính chất giặt rửa
- Khi xà phòng hoặc chất giặt rửa tan vào nước sẽ tạo dung dịch có sức căng bề mặt nhỏ làm
cho vật cần giặt dễ thấm ướt. Đuôi kị nước quay về phía vết bẩn và thâm nhập vào vết bẩn còn
đầu ưa nước hướng ra ngoài và thâm nhập vào nước
Kết quả là vết bẩn bị phân chia thành
các hạt nhỏ phân tán vào nước và bị rửa trôi.
II. Phương pháp sản xuất xà phòng và chất giặt rửa tổng hợp
1. Phương pháp sản xuất xà phòng
- Đun chất béo với dung dịch NaOH đặc hoặc KOH đặc (phản ứng xà phòng hóa):
- Ngoài ra, xà phòng còn được sản xuất từ dầu mỏ theo sơ đồ sau:
2. Phương pháp sản xuất chất giặt rửa tổng hợp
- Chất giặt rửa tổng hợp được sản xuất từ dầu mỏ theo sơ đồ sau:
(*) Quá trình có thể diễn ra nhiều giai đoạn
III. Sử dụng xà phòng và chất giặt rửa hợp lí, an toàn Xà phòng
Chất giặt rửa tổng
Chất giặt rửa tự nhiên hợp Ưu
Bị phân hủy sinh học, ít Dùng được với nước Lành tính với da, dễ bị điểm
gây ô nhiễm môi cứng (nước chứa nhiều phân hủy sinh học nên trường.
ion Ca2+ và Mg2+). Giá không gây ô nhiễm môi thành thấp. trường.
Tạo kết tủa khi dùng với Khó bị phân hủy sinh Giá thành cao, khó sản
Nhược nước cứng, làm hỏng học, gây ô nhiễm môi xuất quy mô công nghiệp. điểm
vải, giảm tác dụng giặt trường. rửa.
Không sử dụng xà phòng với nước cứng, hạn chế sử dụng chất giặt rửa tổng hợp, tăng
cường sử dụng chất giặt rửa tự nhiên. B. Bài tập Phần tự luận
Câu 1. [KNTT - SGK] Em hãy nêu sự giống và khác nhau về cấu tạo giữa xà phòng và chất giặt rửa tổng hợp.
Câu 2. [CD - SGK] So sánh chất giặt rửa tổng hợp với chất giặt rửa tự nhiên về tính tiện dụng,
tính kinh tế và vấn đề bảo vệ môi trường.
Câu 3. [KNTT - SGK] Trong các chất sau, chất nào là xà phòng, chất nào là chất giặt rửa tổng
hợp? Xác định đầu ưa nước và đuôi kị nước của các chất này. (a) CH3[CH2]14COONa. (b) CH3[CH2]10CH2OSO3Na. (c) CH3[CH2]11C6H4SO3Na. (d) CH3[CH2]16COOK.
Câu 4. [CD - SGK] Có hai ống nghiệm được đánh số (1) và (2). Ống nghiệm (1) chứa 3 mL
nước cất và 3 giọt dung dịch calcium chloride bão hòa, ống nghiệm (2) chứa 3 mL nước xà
phòng và 3 giọt dung dịch calcium chloride bão hòa. Lắc đều các ống nghiệm.
(a) Hãy dự đoán hiện tượng xảy ra và giải thích.
(b) Cũng làm thí nghiệm như trên nhưng thay nước xà phòng bằng nước giặt rửa. Hãy dự đoán
hiện tượng xảy ra và giải thích.
Câu 5. Cho quy trình sản xuất xà phòng như sau:
(a) Trong quá trình sản xuất xà phòng, người ta cho thêm tinh dầu để làm gì?
(b) Hãy cho biết vai trò của dung dịch NaCl bão hòa trong quá trình trên.
(c) Có thể thay dầu ăn trong sản xuất xà phòng bằng dầu nhớt bôi trơn máy được không? Giải thích.
Câu 6. Trong phòng thí nghiệm, vì sao người ta dùng xoong inox để thực hiện phản ứng xà
phòng hóa? Nếu dùng cốc thủy tinh hay nồi nhôm có được không? Giải thích. Phần trắc nghiệm
1. Trắc nghiệm nhiều lựa chọn
Câu 1. [CD - SGK] Để tẩy vết dầu, mỡ bám trên quần áo, sử dụng chất nào sau đây là phù hợp nhất? A. Nước cất.
B. Dung dịch sodium hydroxide.
C. Dung dịch nước Javel.
D. Dung dịch xà phòng.
Câu 2. Thành phần chính của xà phòng là
A. muối của acid béo.
B. muối của acid vô cơ.
C. muối sodium hoặc potassium của acid béo.
D. muối sodium hoặc potassium của acid.
Câu 3. Thành phần chính của chất giặt rửa tổng hợp thường là
A. muối sodium, potassium của acid béo.
B. muối sodium của acid vô cơ.
C. muối sodium alkylsulfate (R-OSO3Na), sodium alkylbenzenesulfonate (R-SO3Na), …