Lý thuyết Lịch sử 7 Cánh diều Bài 16: Công cuộc xây dựng đất nước thời Trần (1226-1400)

Bài 16. Công cuộc xây dựng đất nước thời Trần (1226 - 14000)
1. Sự thành lập của nhà Trần
- Từ cuối thế kỉ XII, nhà Lý suy yếu, tình hình đất nước rối ren. Những công việc
lớn trong triều đình đều do họ Trần quyết định.
- Năm 1224, vua Lý Huệ Tông lập Chiêu Thánh công chúa làm Hoàng Thái Tử rồi
truyền ngôi, hiệu là Lý Chiêu Hoàng.
- Năm 1226, Trần Thủ Độ dàn xếp để Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho Trần Cảnh
=> Nhà Trần thành lập.
Lý Chiêu Hoàng nhường ngôi cho Trần Cảnh (tranh minh họa)
2. Tình hình chính trị
- Tổ chức bộ máy nhà nước:


+ Tổ chức theo chế độ quân chủ trung ương tập quyền.
+ Gồm 3 cấp: triều đình trung ương (do vua đứng đầu); các đơn vị hành chính
trung gian (lộ, phủ, huyện, châu) và cấp hành chính cơ sở (hương, xã).
+ Hệ thống quan lại được tổ chức quy củ, có quy định thưởng, phạt nghiêm minh.
+ Thiết lập chế độ Thái Thượng hoàng (vua thường nhường ngôi sớm cho con và
tự xưng là Thái Thượng hoàng cùng quản lí đất nước).
+ Các chức vụ quan trọng trong bộ máy nhà nước đều do tôn thất nhà Trần nắm giữ. - Quân đội:
+ Được phiên chế thành 3 bộ phận, gồm: cấm quân (quân bảo vệ kinh thành), biên
quân (quân giữ biên ải), lộ quân (quân sĩ đóng ở các lộ).
+ Lực lượng quân đội bao gồm: bộ quân, thủy quân, thực hiện theo chính sách “ngụ binh ư nông”.
+ Xây dựng quân đội theo chủ trương “quân quý hồ tinh, bất quý hồ đa” (quân đội
cốt tinh nhuệ, không cốt đông) và đề cao tinh thần đoàn kết.
Chính sách “ngụ binh ư nông”
- Luật pháp: ban hành Quốc triều Thông chế (năm 1230) và Quốc triều hình luật (Hình thư, năm 1341).
3. Tình hình kinh tế - Nông nghiệp:


+ Nhà nước ban hành nhiều chính sách thúc đẩy kinh tế nông nghiệp, như: kêu gọi
nhân dân phiêu tán trở về quê cũ sản xuất; khuyến khích khai khẩn đất hoang, đẩy
mạnh việc làm thủy lợi; cấm giết mổ và trộm cắp trâu bò để bảo vệ sức kéo…
+ Nhân dân tích cực sản xuất, đẩy mạnh khai hoang…
=> Do đó, sản xuất nông nghiệp nhanh chóng được phục hồi và phát triển. - Thủ công nghiệp:
+ Các xưởng thủ công nghiệp nhà nước được duy trì.
+ Thủ công nghiệp nhân dân có nhiều ngành, nghề như đúc đồng, làm giấy,... - Thương nghiệp:
+ Nội thương: ở các làng, xã chợ mọc lên ngày càng nhiều. Kinh thành Thăng
Long đã có 61 phố phường.
+ Ngoại thương được mở mang: các cửa biển như Vân Đồn (Quảng Ninh); Hội
Thống (Hà Tĩnh);... là nơi buôn bán tấp nập với thương nhân nước ngoài.


4. Tình hình xã hội
- Xã hội ngày càng có sự phân hóa thành: giai cấp thống trị và giai cấp bị thống trị.
+ Giai cấp thống trị gồm: vua, quan lại, quý tộc, địa chủ… đây là lực lượng có
nhiều ruộng đất, đặc quyền, đặc lợi…
+ Giai cấp bị thống trị gồm: nông dân, thợ thủ công, thương nhân, nô tì. Trong đó,
nông dân là lực lượng sản xuất chính; nô tì là lực lượng thấp kém nhất trong xã hội.
- Mâu thuẫn xã hội gay gắt, nhiều cuộc khởi nghĩa của dân nghèo đã nổ ra.
5. Tình hình văn hóa
- Về tư tưởng, tôn giáo, tín ngưỡng:
+ Những tín ngưỡng cổ truyền vẫn phổ biến trong nhân dân và có phần phát triển
hơn như tục thờ cúng tổ tiên, thờ các anh hùng dân tộc,…
+ Đạo Phật phát triển, tuy nhiên không bằng thời Lý.
+ Nho giáo phát triển, các nhà nho được bổ nhiệm giữ những chức vụ quan trọng. - Về giáo dục:
+ Quốc Tử Giám mở rộng việc đào tạo con em quý tộc, quan lại. Các lộ, phủ
quanh kinh thành đều có trường công; các làng xã có trường tư.
+ Các kì thi được tổ chức ngày càng nhiều, có quy củ và nề nếp hơn so với thời Lý