Tài liệu bồi dưỡng Học sinh giỏi Ngữ Văn 8 (chung cho ba sách) phiên bản 1

ọ
Phần 1: Tổng quan về lí luận văn học
1. Lí luận văn học là gì?
Lí luận văn học là nghiên cứu văn học ở bình diện khái quát, nhằm tìm ra những quy
luật chung nhất về văn học.
2. Những chủ đề lí luận văn học học sinh lớp 8,9 cần tập trung
3. Cách học từng nội dung lí luận văn học
- Mỗi chủ đề cần làm rõ qua các câu hỏi:  Là gì? (khái niệm)
 Như thế nào? (biểu hiện)
 Vì sao? (cơ sở nội tại của văn học và cơ sở khách quan từ đời sống xã hội) 1
- Linh hoạt áp dụng kiến thức lí luận văn học ở những vị trí khác nhau trong bài nghị luận văn học:  Mở bài: dẫn dắt
 Thân bài: luận điểm chứng minh bằng cơ sở lí luận, luận điểm chứng minh bằng tác
phẩm văn học, luận điểm đánh giá
 Kết bài: Liên hệ mở rộng
Phần 2 (Chủ đề 1 - đặc điểm, bản chất của
văn học) đặc điểm về ngôn từ của tác phẩm văn học 1. Khái niệm
- Ngôn từ của tác phẩm văn học là ngôn từ nghệ thuật, là ngôn từ toàn dân đã được nghệ thuật hóa
(chọn lọc, gọt giũa, trau chuốt…) và đặc biệt ngôn từ ấy phải đem lại cho người đọc những
cảm xúc thẩm mĩ – cảm xúc được nhận biết thông qua những rung động tình cảm.
- Ngôn từ văn học cũng là một dạng của lời nói, nhưng là lời nói được sử dụng nhằm xây dựng nên
các hình tượng nghệ thuật trong tác phẩm.
- Ngôn từ là chất liệu của văn học. Văn học sử dụng ngôn từ như là chất liệu và phương tiện để
miêu tả đời sống và biểu hiện tư tưởng, tình cảm của nhà văn trước cuộc đời. (Đặc trưng của
mỗi loại hình nghệ thuật bắt nguồn từ chất liệu mà loại hình ấy sử dụng… ) Lưu ý:
- Những kiến thức này chủ yếu sử dụng ở:
- Luận điểm giải thích khi nhận định có chứa thuật ngữ hoặc hình ảnh về ngôn từ văn học.
- Luận điểm bàn luận (chứng minh bằng cơ sở lí luận)
2. Đặc trưng của ngôn từ văn học - Tính hình tượng:
+ Tính hình tượng của ngôn từ nghệ thuật thể hiện ở khả năng gợi lên những
hình ảnh, đường nét, màu sắc, âm thanh, mùi vị… của sự vật hiện tượng được miêu tả.
+ Ngôn từ nghệ thuật gây cho người đọc ấn tượng về thị giác, thính giác, xúc giác…,
khiến cho họ có thể cảm nhận một cách cụ thể, cảm tính, rõ ràng, xác thực đối với
cảnh vật, sự kiện và con người được tái hiện trong tác phẩm. - Tính biểu cảm:
+ Tính biểu cảm của ngôn từ nghệ thuật thể hiện ở khả năng bộc lộ mạnh mẽ cảm
xúc, thái độ, cách đánh giá của nhà văn đối với các hiện trạng của đời sống.
+ Ngôn từ nghệ thuật lan truyền và dấy lên những cảm xúc phong phú, dồi dào trong lòng người đọc. 2
- Tính hàm súc cao: Ngôn từ trong tác phẩm văn học là ngôn ngữ đã được nhà văn
chọn lựa, chắt lọc một cách kĩ càng sao cho bằng lượng từ ngữ cô đọng nhất cũng có
thể gợi lên chính xác nhất bản chất của sự vật, hiện tượng. Ý tại ngôn ngoại, nói ít
gợi nhiều, ngôn từ hàm chứa nhiều tầng nghĩa.
- Phẩm chất thẩm mĩ và khả năng nghệ thuật:
- Ngôn từ - như là chất liệu và phương tiện của văn học – phải là lời nói hay,
lời nói đẹp, là lời nói có khả năng làm lay động lòng người và khơi dậy cảm xúc thẩm mĩ.
- Người đọc văn không chỉ được thưởng thức “tình hay ý đẹp” mà còn say đắm
với vẻ đẹp của con chữ trong tác phẩm.
Lưu ý: Những kiến thức này chủ yếu sử dụng ở:
 Luận điểm bàn luận (chứng minh bằng cơ sở lí luận)
 Luận điểm đánh giá, nhận xét
3. Cơ sở tồn tại của những đặc trưng trong ngôn từ văn học
- Cơ sở nội tại của văn học:
+ Nhà văn sáng tác tác phẩm nghệ thuật là một quá trình lao động mà ngôn từ trong
tác phẩm chính là thành quả của quá trình ấy. Bởi vậy, ngôn từ nghệ thuật luôn
được trau chuốt, chứa đựng dụng ý của tác giả.
+ Tác phẩm văn học ghi dấu ấn trong lòng bạn đọc, có được sức sống lâu bền là
bởi lớp ngôn từ của tác phẩm ấy. Ngôn từ là yếu tố đầu tiên quyết định sự tồn tại của tác phẩm.
+ Bạn đọc chỉ có thể tiếp nhận giá trị văn học, hiểu và cảm nhận được tác phẩm
văn học thông qua hệ thống ngôn từ của tác phẩm ấy.
- Cơ sở khách quan từ xã hội
+ Ngôn từ luôn gắn liền với đời sống con người.
+ Mỗi loại hình nghệ thuật đều mang những đặc trưng của thứ chất liệu làm ra nó.
Văn học cũng là một loại hình nghệ thuật.
Lưu ý: Những kiến thức này sử dụng chủ yếu ở:
- Luận điểm bàn luận (chứng minh bằng cơ sở lí luận)
- Luận điểm đánh giá, nhận xét 3
Sơ đồ tóm tắt kiến thức về NGÔN TỪ TRONG TÁC PHẨM VĂN HỌC
4. Một số nhận định về ngôn từ văn học
- Thơ là thơ, đồng thời là họa, là nhạc, là chạm khắc theo một cách riêng. (Sóng Hồng)
- Nhà thơ như con ong biến trăm hoa thành một
mật Một giọt mật thành, đòi vạn chuyến ong bay (Chế Lan Viên)
- Một câu thơ hay là một câu thơ có sức gợi. (Lưu Trọng Lư)
- Làm thơ là tạo ra một hành tinh thứ hai bằng ngôn ngữ. (Chế Lan Viên)
- Tả một môi son, có khi anh chỉ nói sắc ven hồ
Phải giấu tình cảm của anh đi như ém quân trong rừng vắng
Chỉ vì anh nghĩ đến người độc giả mai sau có cái thú đi tìm vàng trên trang
giấy Đang bơi thuyền giữa sen hồ bỗng bắt gặp môi son (Chế Lan Viên)
- Ở đâu có lao động thì ở đó có sáng tạo ra ngôn ngữ. Nhà văn không chỉ học tập ngôn
ngữ của nhân dân mà còn là người phát triển ra ngôn ngữ sáng tạo. Không nên ăn bám
vào ngôn ngữ của người khác. Giàu ngôn ngữ thì văn hay… Cũng cùng một vốn ngôn
ngữ ấy, nhưng sử dụng nó sáng tạo thì văn sẽ có bề thế và kích thước. Dùng chữ như
đánh cờ tưỡng, chữ nào để chỗ nào phải đúng vị trí của nó. Văn phải linh hoạt. Văn 4