Giáo án Bài 2: Bài học cuộc sống (Truyện ngụ ngôn) 2024 Chân trời sáng tạo

BÀI 2: BÀI HỌC CUỘC SỐNG (14 ti t ế ) (Đọc và Th c ự hành ti n ế g Vi t ệ : 9 ti t ế ; Vi t ế : 2 ti t ế ; Nói và nghe: 2 ti t ế ; Ôn t p ậ : 1 ti t ế )
I.YÊU CẦU CẦN ĐẠT
- Nhận biết được một số yếu tố của truyện ngụ ngôn như: đề tài, sự kiện, tình
huống, cốt truyện, nhân vật, không gian, thời gian; tóm tắt được VB một cách ngắn gọn.
- Nêu được ấn tượng chung về VB; nhận biết được các chi tiết tiêu biểu, đề tài,
câu chuyện, nhân vật trong tính chỉnh thể của tác phẩm; nêu được những trải nghiệm
trong cuộc sống giúp bản thân hiểu thêm về nhân vật, sự việc trong tác phẩm VB.
- Nhận biết được các công dụng của dấu chấm lửng.
- Viết được bài văn kể lại sự việc có thật liên quan đến nhân vật hoặc sự kiện lịch
sử; bài viết có sử dụng yếu tố miêu tả.
- Biết kể một truyện ngụ ngôn; biết sử dụng và thưởng thức những cách nói thú
vị, dí dỏm, hài hước trong khi nói và nghe.
- Yêu thương bạn bè, người thân, biết ứng xử đúng mực, nhân văn.
- Tuỳ vào điều kiện thực tế của việc dạy học mà số tiết của từng nhóm kĩ năng có
thể được linh hoạt điều chỉnh sao cho đảm bảo được mục tiêu.
TÌM HIỂU TRI THỨC NGỮ VĂN
Hoạt động của GV và HS
Dự kiến sản phẩm Mục tiêu:
- Nhận biết được được một số khái niệm như: truyện, truyện đồng thoại, cốt
truyện, nhân vật, người kể chuyện, lời người kể chuyện và lời nhân vật
- Lấy được ví dụ minh họa. Tổ chức thực hiện:
Hoạt động của GV và HS
Dự kiến sản phẩm
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:
Truyện là loại tác phẩm văn học kể lại
- GV yêu cầu HS đọc phần Tri thức ngữ một câu chuyện, có cốt truyện, nhân văn trong SGK
vật, không gian, thời gian, hoàn cảnh
Yêu cầu HS nhắc lại các khái niệm đã học diễn ra các sự việc.
(ở lớp 6) như: đề tài, cốt truyện, sự việc, Truyện ngụ ngôn là những truyện kể nhân vật,…
ngắn gọn, hàm súc, bằng văn xuôi hoặc
- GV yêu cầu HS thảo luận theo nhóm: văn vần. Truyện thường đưa ra bài học
Hãy chọn một truyện và trả lời các câu hỏi về cách nhìn sự việc, cách ứng xử của
sau để nhận biết từng yếu tố:
con người trong cuộc sống.


- Ai là người kể chuyện trong tác phẩm Đề tài trong truyện ngụ ngôn: thường
này? Người kể ấy xuất hiện ở ngôi thứ là những vấn đề đạo đức hay những mấy?
cách ứng xử trong cuộc sống.
- Nếu muốn tóm tắt nội dung câu chuyện,
em sẽ dựa vào những sự kiện nào?
Sự kiện (hay sự việc) là yếu tố quan
- Nhân vật chính của truyện là ai? Nêu một trọng góp phần làm nên câu chuyện.
vài chi tiết giúp em hiểu đặc điểm của Trong truyện ngụ ngôn, một câu nhân vật đó.
chuyện thường xoay quanh một sự kiện
Bước 2: Thực hiện nhiệm vụ:
chính. Chẳng hạn, ở truyện Thỏ và rùa,
HS thảo luận theo bàn trả lời các câu hỏi.
sự kiện chính là cuộc chạy thi giữa hai nhân vật thỏ và rùa.
Bước 3: Báo cáo, thảo luận:
Cốt truyện: là yếu tố quan trọng của
HS báo cáo kết quả, nhận xét.
truyện kể, gồm các sự kiện chính được
Bước 4: Kết luận, nhận định.
sắp xếp theo một trật tự nhất định: có
GV chốt và mở rộng kiến thức.
mở đầu, diễn biến và kết thúc.
Hướng dẫn HS tìm hiểu các mục từ
Cốt truyện của truyện ngụ ngôn:
giải thích các yếu tố thể loại mới
thường xoay quanh một sự kiện (một
xuất hiện trong bài học này: Tình
hành vi ứng xử, một quan niệm, một
huống truyện, Không gian - thời
nhận thức phiến diện, sai lầm…) nhằm
gian trong truyện ngụ ngôn.
đưa ra bài học hay lời khuyên nào đó.
- Truyện ngụ ngôn là những truyện bịa đặt Nhân vật: là đối tượng có hình dáng,
có ngụ ý về những bài học; về kinh nghiệm cử chỉ, hành động, ngôn ngữ, cảm xúc, sống, đạo lí.
suy nghĩ,... Được nhà văn khắc họa
Nếu như ở các thể loại văn học khác, ngụ ý trong tác phẩm. Nhân vật thường là
là ý nghĩa của sự phản ánh thì trong truyện con người nhưng cũng có thể là thần
ngụ ngôn nó là đối tượng phản ánh. Bởi tiên, ma quỷ, con vật, đồ vật,...
vậy, truyện ngụ ngôn mang đậm màu sắc Nhân vật trong truyện ngụ ngôn có
triết lí dân gian. Khi tưởng tượng và hư cấu thể là loài vật, đồ vật hoặc con người.
truyện ngụ ngôn, tác giả dân gian không Các nhân vật hầu như không có tên
tập trung trình bày một số phận với nhiều riêng, thưởng được người kể chuyện
tình tiết rắc rối mà chỉ chú ý khai thác một gọi bằng danh từ chung như: rùa, thỏ,
vài tình tiết liên quan đến một bài học kinh sói, cừu, cây sậy, thầy bói, bác nông
nghiệm nào đó một cách kín đáo, tế nhị. dân,... Từ suy nghĩ, hành động, lời nói
Đó có thể là một bài học về kinh nghiệm của nhân vật ngụ ngôn, người nghe,
ứng xử giữa người với người, một bài học người đọc có thể rút ra những bài học
về đạo đức, một ‘bài học về nhận thức… sâu sắc.
- Truyện ngụ ngôn phản ánh cuộc đấu Người kể chuyện: là nhân vật do nhà tranh xã hội:
văn tạo ra để kể lại câu chuyện:
Xét trên bề mặt, truyện ngụ ngôn chỉ là + Ngôi thứ nhất;
truyện của các loài vật, đồ vật. Điều đó + Ngôi thứ ba.
đúng nhưng chỉ là đúng về “phần xác” còn
thực ra điều quan trọng của thể loại truyện Lời người kể chuyện đảm nhận việc
này phải là “phần hồn”. Ở phần hồn này, thuật lại các sự việc trong câu chuyện,


sự ngụ ý kín đáo, bóng gió của tác giả dân bao gồm cả việc thuật lại mọi hoạt
gian không chỉ dừng lại ở các bài học về động của nhân vật vả miêu tả bối cảnh
đạo lí hay những kinh nghiệm sống mà còn không gian, thời gian của các sự việc,
có cả Sự phản kháng đối với xã hội, đả hoạt động ấy.
kích giai cấp thống trị với những thói hống Lời nhân vật là lời nói trực tiếp của
hách, ngang ngược, quyền thế và dạy nhân vật (đối thoại, độc thoại), có thể
người ta những kinh nghiệm ứng phó với được trình bày tách riêng hoặc xen lẫn chúng.
với lời người kể chuyện.
- Nghệ thuật xây dựng nhân vật:
Tình huống truyện là tình thế làm nảy
+ Nhân vật truyện ngụ ngôn được lựa chọn sinh câu chuyện khiến nhân vật bộc lộ
một cách tự do, phóng túng, con vật nào đặc điểm, tính cách của mình. Qua đó,
cũng được miễn là “khớp” được cái ý ý nghĩa của câu chuyện được khơi sâu.
tưởng bóng gió xa xôi mà người ta “gá Chẳng hạn, tình huống truyện trong
gửi” vào đó. Những nhân vật - con vật ấy Thỏ và rùa là cuộc chạy đua giữa hai
có ích hay có hại cho loài người, truyện con vật và kết quả có tính bất ngờ, làm
ngụ ngôn không quan tâm. Điều người ta lộ rõ đặc điểm của mỗi nhân vật và bài
quan tâm là con vật đó giúp thể hiện được học từ câu chuyện. triết lí như thế nào.
Không gian trong truyện ngụ ngôn là
+ Việc lựa chọn nhân vật chính trong khung cảnh, môi trường hoạt động của
truyện ngụ ngôn xuất phát từ động cơ thiên nhân vật ngụ ngôn, nơi xảy ra sự kiện,
về phương diện lí trí hơn là tình cảm, ở đây câu chuyện (một khu chợ, một giếng
những thao tác của tư duy hoạt động mạnh nước, một khu rừng,...)
hơn sự rung động của trái tim - đọc truyện Thời gian trong truyện ngụ ngôn là
ngụ ngôn ta phải suy nghĩ nhiều hơn.
một thời điểm, khoảnh khắc nào đó mà
+ Truyện ngụ ngôn thực hiện chức năng sự việc, câu chuyện xảy ra, thường
mượn con vật làm cái vỏ để bọc kín cái ý, không xác định cụ thể.
cái triết lí cần “gá gửi”. Vì vậy nội dung
hình tượng nhân vật, phần cốt lõi không
phải là miêu tả đặc điểm con vật mà là bài
học suy lí, triết lí mà truyện muốn “gá gửi”.
- Xung đột trong truyện ngụ ngôn:
+ Xung đột về triết lí ứng xử, về lí lẽ hành
động của nhân vật, mọi hành động của
nhân vật trong truyện ngụ ngôn đều không
hề cảm tính mà tất cả đều có lí lẽ, có “tính quan niệm”.
+ Xung đột trong truyện ngụ ngôn phản
ánh xung đột xã hội (xung đột giữa người
bị áp bức với kẻ áp bức, giữa đúng với sai,
chân lí với nguy lí, tốt với xấu trong xã hội…).
- Kết cấu truyện ngụ ngôn:


Do tính chất ngụ ỷ, truyền miệng nên hầu
hết truyện ngụ ngôn đều ngắn, ít tình tiết, ít
nhân vật, trừ một số truyện bằng thơ, cốt
truyện là một trục thẳng, ít rẽ ngang tắt hay
đảo ngược. Truyện thường có hai lớp
nghĩa: nghĩa hiển ngôn và nghĩa hàm ngôn.
Nghĩa hiển ngôn là câu chuyện được kể,
đây là lớp nghĩa nổi hay còn gọi là “phần
xác”. Nghĩa hàm ngôn là phần bài học kinh
nghiệm, những điều răn dạy, đây là lớp
nghĩa chìm hay còn gọi là “phần hồn”,
nghĩa này phải suy nghĩ mới nhận ra được. - Biện pháp nghệ thuật:
Truyện ngụ ngôn thường mượn vật để nói
người, dùng đặc điểm, tính cách, hành
động của các con vật hoặc cỏ cây hoa lá để
bóng gió chuyện con người, kín đáo nêu
lên bài học nào đó cho con người. Do vậy,
biện pháp nghệ thuật mà truyện ngụ ngôn
sử dụng là nghệ thuật ẩn dụ. Đó là hình
thức ẩn dụ để ám chỉ tính cách, hành động
của con người. Chính nhờ có hình thức ẩn
dụ này mà các con vật, loài vật, các bộ
phận của cơ thể người hiện lên sống động,
gần gũi và hấp dẫn hơn.
Hoạt động 3: Luyện tập. Mục tiêu:
- Giúp HS khắc sâu tri thức chung cho bài học. Tổ chức thực hiện:
Hoạt động của GV và HS
Dự kiến sản phẩm
Bước 1: Chuyển giao nhiệm vụ:
Chia sẻ của HS điền kết quả vào phiếu học
- Hướng dẫn HS lập bảng so sánh tập.
nhanh giữa các yếu tố chung của
truyện đã học với các yếu tố gắn với Trong truyện Trong truyện
đặc điểm riêng của thể loại ngụ ngôn. Yếu tố nói chung ngụ ngôn
Em đã đọc các câu chuyện nào trong Đề tài
chủ đề Bài học cuộc sống, hãy chỉ ra
một số đặc điểm của truyện đồng Cốt truyện
thoại trong câu chuyện đó? Em ấn
Sự kiện/ sự việc
tượng với chi tiết miêu tả nào về nhân