Giáo án Tri thức ngữ văn trang 130 Ngữ Văn 12 Kết nối tri thức

Ngày soạn:…/…/… Ngày dạy:…/…/…
BÀI 5. TIẾNG CƯỜI CỦA HÀI KỊCH
TIẾT…… : GIỚI THIỆU TRI THỨC NGỮ VĂN VÀ NỘI DUNG BÀI HỌC I. MỤC TIÊU
- Nhận biết và phân tích được một số yếu tố của hài kịch như: ngôn ngữ,
xung đột, hành động, nhân vật, kết cấu, tình huống, thủ pháp trào phúng, …
- Phân tích và đánh giá được khả năng tác động của hài kịch đối với
người đọc, người xem và tiến bộ xã hội.
- Viết được báo cáo kết quả nghiên cứu về một vấn đề tự nhiên hoặc xã
hội; có sử dụng sơ đồ, bảng biểu, có thuyết minh các hình ảnh minh họa,
có sử dụng trích dẫn, cước chú và biết trình bày phần tài liệu tham khảo.
- Biết trình bày báo cáo kết quả nghiên cứu (dưới hình thức thuyết trình)
về một vấn đề tự nhiên hoặc xã hội.
- Viết được báo cáo kết quả nghiên cứu về một vấn đề tự nhiên hoặc xã
hội; có sử dụng sơ đồ, bảng biểu, thuyết minh các hình ảnh minh họa, có
sử dụng trích dẫn, cước chú và biết trình bày tài liệu tham khảo.
- Biết trình bày báo cáo kết quả nghiên cứu (dưới hình thức thuyết trình)
về một vấn đề tự nhiên hoặc xã hội.
- Biết ứng xử phù hợp với tình thế xã hội; biết sống có khát vọng, vui
tươi, chân thực, tự nhiên. II. CHUẨN BỊ
1. Tri thức ngữ văn Hài kịch
Hài kịch là một thể loại kịch, dùng tiếng cuời để chế giễu những thói tật,
hiện tượng đáng phê phán (vụ lợi, kệch cỡm, cực đoan, lạc hậu, ảo
tưởng,..) vốn đi chệch các chuẩn mực tốt đẹp của con người và cộng
đồng. Tiếng cuời hài kịch cất lên từ sự vênh lệch, không tương thích giữa
mục đích và phương tiện thực hiện, bản chất và biểu hiện, hành động và
hoàn cảnh, tham vọng cá nhân và các khả năng thực hiện,... tức là từ
những cái ngộ nghĩnh, ngược đời, bắt hợp lí. Hài kịch có thể được triển
khai theo các hướng khác nhau tùy theo tính chất của tiếng cuời nhắm
vào đối tượng: từ tiếng cười bông đùa, hài hước đến tiếng cười châm
biếm, mỉa mai hay tiếng cuời lật tẩy, tố cáo, đả kích,.. Bằng tiếng cười
phủ nhận “những thiếu sót không nên có”, hài kịch muốn làm thay đổi
cách nhìn của nguời đọc, nguời xem về một hiện tượng xã hội nào đó,
khẳng định lối sống lành mạnh, lạc quan, hợp với lẽ phải và tiến bộ xã
hội. Bởi vậy, hài kịch nhất thiết phải đưa ra một kết cục có hậu, vui vẻ đối
với người đọc, người xem.
Nhân vật, tình huống, xung đột, hành động và kết cấu hài kịch
Nhân vật trong hài kịch là những nhân vật tiêu biểu cho một thói tật
đáng cười, đáng phê phán, hoặc những nhân vật thường xuyên lầm lẫn, có
cách ứng xử không phù hợp với hoàn cảnh thực tế. Nhân vật hài kịch
hiếm khi là kẻ cùng hung cực ác, mà phổ biến hơn là người có khiếm
khuyết, sai lầm cân khắc phục. Những nhân vật hài kịch như vậy có tính
cách nhất quán, được xây dựng theo lối cường điệu, tô đậm nét đáng
cười, chứ không được khai thác qua toàn bộ tiểu sử. Trong hài kịch còn
có thể xuất hiện một số nhân vật châm chích, pha trò hài hước, hay nhân
vật đại diện cho một lực lượng đối kháng tiến bộ nào đó, song đó thường
chỉ là những nhân vật phụ.
Tình huống hài kịch là những tình huống hài hước diễn ra trong cuộc
sống sinh hoạt, thế sự với những toan tính đời thường, làm nổi bật những
thói tật đáng cười của con người. Tình huống hài kịch còn có thể là những
tình huống hiểu lầm, trớ trêu, dở khóc dở cười, song không bi đát và luôn
có thể được giải quyết tốt đẹp.
Xung đột trong hài kịch thuờng được xây dựng trên cơ sở mâu thuẫn
giữa những tham vọng, toan tính vật chất, mưu kế tầm thường, bất chấp
đạo đức, lẽ phåi,.. (phần nhiều là ảo tưởng) với những chuẩn mực và tiến
bộ xã hội. Xung đột trong hài kịch dù căng thẳng đến mấy, cũng luôn có
khả năng được giải quyết theo huớng cái xấu, cái không hoàn thiện bị phủ
nhận, cái tốt đẹp, tiến bộ được khẳng định.
Hành động trong hài kịch chủ yếu là hành động bên ngoài, những toan
tính, mưu mô của nhân vật đều bộc lộ hết ra lời (hài kịch không nhấn
mạnh trăn trở nội tâm - hành động bên trong). Hành động trong hài kịch
hướng tới tô đậm nét tính cách chủ đạo của nhân vật hay tính chất cực
đoan của những mưu mô, toan tính, chứ không phải làm nổi bật sự kiện,
bởi vậy, diễn biến hành động qua mỗi hồi kịch thuờng mở ra các bình
diện khác nhau của cái đáng cười hơn là thúc đẩy xung đột đi tới hồi kết.
Kết cấu hài kịch thông thường được tổ chức trên cơ sở một hành động
kịch nhất quán: mở đầu bằng việc giới thiệu các nhân vật với thói tật và
những toan tính, mưu mô, ảo tưởng của họ; thắt nút theo cách đưa các
nhân vật vào tình huống khó xử, đẩy xung dột đi tới đỉnh điểm theo đà
thẳng thế của toan tính, ảo tuởng; giải quyết xung đột bằng một mưu mẹo
hay một yếu tố ngẫu nhiên để bước vào kết thúc với sự sụp đổ của những
toan tính, ảo tưởng đáng cười.
Thủ pháp trào phúng và ngôn từ trong hài kịch
Thủ pháp trào phúng bao góm các cách thức bất ngờ làm bật lên tiếng
cuời giễu cợt, mỉa mai, châm biếm, hạ thấp đối tượng. Hài kịch thường sử
dụng những thủ pháp trào phúng như: tạo tình huống hiểu lầm hài hước,
trớ trêu; phóng đại cử chi, điệu bộ, thói tật; tạo tương phản gây cuời
(hoán đối các cảnh, các vị trí nhân vật, đồ vật một cách nghịch Ií, cải
trang lộ liễu, đột ngột biến dạng bất cân xứng,..).
Về ngôn từ, cả trong chỉ dẫn sân khấu, cách gọi tên nhân vật, cũng như
trong lời đối thoại, độc thoại, hài kịch sử dụng rất nhiều biện pháp như: