Chuyên đề Ôn tập tri thức đọc hiểu (Ôn thi Tốt nghiệp Ngữ văn 2025)

CHUYÊN ĐỀ 2: ÔN TẬP TRI THỨC THỂ LOẠI ĐỌC HIỂU
PHẦN 1: TRUYỆN TRUYỀN KÌ
A. Tri thức về thể loại I. Khái niệm
– Truyện truyền kì là thể loại văn xuôi tự sự có nguồn gốc từ văn học Trung Quốc,
được tiếp nhận và phát triển ở các nước thuộc khu vực chịu ảnh hưởng văn hóa Hán.
– Truyện truyền kì phát triển trên nền tảng thần thoại, truyền thuyết,… của văn học dân
gian và những tín ngưỡng văn hóa trong đời sống tinh thần của các dân tộc. II. Đặc trưng
Cuộc sống của con người trong mối liên hệ với quỷ thần và trong sự Đề tài
dịch chuyển từ cõi trần sang cõi khác.
Thế giới con người và thế giới thánh thần, ma, quỷ, có sự tương Không gian
giao; không gian đầy tính kì ảo.
Có sự khác biệt về thời gian ở cõi trần với cõi âm ti, thủy phủ hoặc Thời gian
nơi thượng giới; con người có thể sống nhiều đời, nhiều cuộc đời
hoặc sống nhờ các phép thuật kì ảo.
Có thể là con người hay thần linh, ma, quỷ,… Nếu nhân vật là con Nhân vật
người, họ thường có nét đặc biệt nào đó; nếu nhân vật là thần linh,
ma, quỷ, họ thường mang hình ảnh, tính cách của con người. Yếu tố kì ảo/
Thường sử dụng yếu tố kì ảo tạo nên những biến đổi bất ngờ và hợp cốt truyện
lí hóa những điều ngẫu nhiên, bất bình thường trong cốt truyện.
Thường sử dụng lối nói so sánh – ẩn dụ; ưa hình thức biểu đạt cầu Ngôn ngữ
kì, khoa trương, phóng đại; chuộng ngôn từ hoa mĩ; dùng nhiều điển
cố, hình ảnh biểu trưng,…
B. Cách đọc hiểu văn bản truyện truyền kì
– Đọc và xác định đề tài, cốt truyện và hệ thống sự kiện.
– Tìm hiểu thế giới nhân vật.
– Nhận xét về ngôn ngữ (lời kể và lời nhân vật).
– Hệ thống các yếu tố kì ảo.
– Quan điểm hiện thực của tác giả.
– Kết nối để xác định chủ đề, giá trị của văn bản.
C. BÀI TẬP VẬN DỤNG
Bài số 1: Đọc văn bản sau: THI THÀNH HOÀNG
(Nguyên tác: Khảo Thành Hoàng )
Ông tổ của anh rể tôi, Tống Công là một sinh viên ăn học bổng của ấp. Một hôm
nằm bệnh, thấy có viên lại cầm văn thư, dắt một con ngựa trán có đốm trắng đến nói rằng:
– Xin mời ông đi thi. Ông nói:
– Quan giám khảo chưa đến, sao vội thi được?
Viên lại không nói gì, chỉ thúc đi. Ông bèn cố gượng cưỡi ngựa đi theo, thấy một
con đường rất xa lạ đến một toà thành quách như nơi kinh đô. Một lát vào giải vũ, cung
điện tráng lệ, ngồi trên có hơn mười vị quan, đều không biết là ai, chỉ biết có một vị là
Quan Vũ. Dưới thêm bày hai đôn hai kỷ, trước mình đã có một vị tú tài ngồi trên một
đôn. Ông bèn ngồi hai bên cạnh. Trên kỷ có đặt bút và giấy. Giây lát có đề thi đưa
xuống nhìn xem thì có tám chữ: “Nhất nhân, nhị nhân, hữu tâm, vô tâm”.
Hai ông làm bài xong, trình lên điện, trong bài văn của ông có câu:
“Hữu tâm vi thiện, tuy thiện bất thưởng,
Vô tâm vi ác, tuy ác bất phạt”.
(Làm việc thiện mà có chủ ý thì không được thưởng,
Làm việc ác mà không có chủ ý thì không bị phạt).
Các thần đưa nhau xem, khen mãi không thôi, gọi lên báo rằng:
– Ở Hà Nam khuyết một chức Thành Hoàng, ông đáng giữ chức ấy.
Ông hiểu ra, đập đầu khóc mà thưa rằng:
– Được ân ban sủng đâu dám từ nan, chỉ hiềm một nỗi còn mẹ già bảy mươi tuổi,
không ai phụng dưỡng. Xin được đến hết tuổi trời lúc ấy lục dụng sẽ vâng theo.
Trên toà có vị vương giả truyền rằng:
– Tra sổ xem người mẹ thọ bao nhiêu?
Có một viên quan lại râu dài, lấy sổ ra xem, rồi bẩm:
– Theo sổ còn được ở dương gian chín năm nữa.
Trong lúc các quan còn dùng dằng thì quan đế nói:
– Không hề gì, cho Trương Sinh thay giữ chức ấy chín năm cũng được.
Một ông nói rằng:
– Đáng lẽ phải đi nhận chức ngay. Nay xét có lòng hiếu cho nghỉ chín năm. Đến kì
hạn phải nghe vâng lệnh triệu.
Đoạn cũng phủ dụ ông tú tài kia vài lời. Hai ông cúi đầu chào lui xuống […] Ông
lên ngựa từ biệt mà về, tới làng chợt như tỉnh mộng. Ông chết đã ba ngày rồi, bà mẹ
bỗng nghe trong quan tài có tiếng rên rỉ, bèn mở ra, nửa ngày thì nói được. Hỏi đến
Trương Sinh thì có Trương Sinh chết vào ngày hôm đó thật.
Chín năm sau, quả nhiên bà mẹ chết. Chôn cất mẹ xong, ông tắm gội vào nhà trong
cũng mất luôn. Bên nhà vợ, ở trong cửa thành phía tây chợt thấy ông cưỡi ngựa choàng
ngù đỏ, rất đông xe ngựa đi theo, lên nhà trên làm lễ rồi ra đi. Cả nhà lạ lùng, kinh
ngạc, không biết rằng đã thành thần rồi. Chạy đi hỏi thăm tin tức trong làng, thì ông đã mất.
(Liêu trai chí dị - Bồ Tùng Linh, Biên dịch Đại Lãn,
NXB Thanh Hoá, trang 638,639, năm 2004)
Thực hiện các yêu cầu:
Câu 1. Xác định ngôi kể của văn bản.
Câu 2. Chỉ ra dấu hiệu về phạm vi giao tiếp của ngôn ngữ trang trọng được thể hiện
trong đoạn văn dưới đây.
Các thần đưa nhau xem, khen mãi không thôi, gọi lên báo rằng:
– Ở Hà Nam khuyết một chức Thành Hoàng, ông đáng giữ chức ấy.
Ông hiểu ra, đập đầu khóc mà thưa rằng:
– Được ân ban sủng đâu dám từ nan, chỉ hiềm một nỗi còn mẹ già bảy mươi tuổi, không
ai phụng dưỡng. Xin được đến hết tuổi trời lúc ấy lục dụng sẽ vâng theo.
Câu 3. Trình bày tác dụng của việc sử dụng các chi tiết kì ảo trong truyện.
Câu 4. Nêu chủ đề của văn bản.
Câu 5. Từ lòng hiếu thảo của nhân vật Tống Công trong văn bản, anh/chị hãy nêu suy
nghĩ của bản thân về những việc cần làm để thể hiện sự hiếu kính của mình đối với cha
mẹ (trình bày khoảng 5 đến 7 dòng). GỢI Ý ĐÁP ÁN
Câu 1. Truyện được kể theo ngôi thứ ba (Người kể chuyện toàn tri)/ ngôi thứ 3.
Câu 2. Dấu hiệu về phạm vi giao tiếp của ngôn ngữ trang trọng được thể hiện trong
đoạn văn là: giao tiếp diễn ra trong một cuộc họp (trao đổi về việc phong chức, nhận
chức của Tống Công sau một kì thi) Câu 3.
– Các chi tiết kì ảo trong truyện là:
+ Tống Công ốm chết, xuống âm phủ được mời đi thi Thành Hoàng, thi đỗ nhưng được
trở về dương gian chín năm để phụng dưỡng mẹ già.
+ Chín năm sau, người mẹ mất, Tống công chết và thành thần như đã hứa với các thần. – Tác dụng:
+ Làm cho câu chuyện thêm li kì, thú vị, hấp dẫn người đọc.
+ Kín đáo phản ánh hiện thực, người có tài có đức sẽ có nhân quả tốt đẹp qua đó thể
hiện thái độ trân trọng người có tài, có đức hiếu thuận của tác giả.
Câu 4. Chủ đề của văn bản: Thông qua sự việc Tống Công thi đỗ Thành Hoàng dưới âm
phủ và sự việc ông được trở lại dương giới chín năm để phụng dưỡng mẹ già, sau khi lo
xong hậu sự cho mẹ mới phải đi nhậm chức, tác phẩm đã làm nổi bật chủ đề: Ngợi ca
người có tài, có đức, ngợi ca lòng hiếu thuận. Người có tài, có đức thì ở đâu cũng được
tin tưởng, trọng dụng. Lòng hiếu thảo của con cái đối với mẹ cha thấu tận trời xanh, có
thể cảm hoá được cả thần linh, vượt qua được cả sự sắp đặt của số phận.