26 Chuyên đề Tiếng Việt lớp 5 Cánh diều (Lý thuyết + Bài tập)

Đại từ I. Đại từ là gì?
- Khái niệm: Đại từ là những từ dùng để xưng hô, để hỏi hoặc để thay thế các từ ngữ khác. - Ví dụ:
+ Ai đã đến nhà mình? (Đại từ để hỏi)
+ Cô ấy rất hiền?(Đại từ xưng hô)
+ Tôi thích sách, mẹ tôi cũng vậy.(Đại từ thay thế)
II. Phân loại đại từ a. Đại từ xưng hô:
- Đại từ xưng hô là từ được người nói dùng để tự chỉ mình hay chỉ người khác khi
giao tiếp: tôi, chúng tôi; mày, chúng mày; nó, chúng nó;…
- Đại từ xưng hô thể hiện ở 3 ngôi:
+ Đại từ chỉ ngôi thứ nhất (chỉ người nói): tôi, ta, tớ, chúng tôi, chúng ta, …
+ Đại từ chỉ ngôi thứ hai (chỉ người nghe): mày, cậu, các cậu, …
+ Đại từ chỉ ngôi thứ ba (người được 2 người ở ngôi thứ nhất và thứ 2 nói tới): họ, nó,
hắn, bọn họ, chúng nó, …
b. Đại từ nghi vấn
- Đại từ nghi vấn là loại đại từ dùng để đặt câu hỏi trong câu. Nó có thể được sử dụng
để hỏi về sự vật, sự việc, con người, như: ai, gì, nào, bao nhiêu, đâu,. .
c. Đại từ thay thế
- Đại từ thay thế là những từ dùng để thay thế những từ hay cụm từ khác để hạn chế
việc lặp lại từ, hoặc người viết/người nói không muốn nói trực tiếp. Chúng được chia thành những loại sau:
+ Đại từ thay thế cho danh từ: Bọn họ, chúng tôi, họ, chúng, nó…
+ Đại từ thay thế cho động từ, tính từ: Như thế, vậy, thế này…
+ Đại từ thay thế cho số từ: Bao, bao nhiêu… d. Lưu ý:
- Đại từ có khả năng thay thế cho từ loại nào thì có thể giữ những chức vụ giống như từ loại ấy. Cụ thể:
+ Các đại từ xưng hô có khả năng thay thế danh từ. Do đó, chúng có thể có chức vụ trong câu như danh từ.
+ Các đại từ vậy, thế có khả năng thay thế động từ, tính từ. Do đó, chúng có thể có
chức vụ trong câu như động từ, tính từ.
+ Bên cạnh các đại từ xưng hô chuyên dùng, Tiếng Việt còn sử dụng nhiều danh từ
làm từ xưng hô (gọi là danh từ chỉ người lâm thời làm đại từ xưng hô). Đó là các danh từ:
 Chỉ quan hệ gia đình – thân thuộc: ông, bà, anh, chị, em, con, cháu, …
 Chỉ một số chức vụ – nghề nghiệp đặc biệt: chủ tịch, thứ trưởng, bộ trưởng, thầy,
bác sĩ, luật sư, …
- Để biết khi nào một từ là danh từ chỉ quan hệ gia đình - thân thuộc, danh từ chỉ chức
vụ – nghề nghiệp và khi nào nó được dùng như danh từ chỉ đơn vị hoặc khi nào nó là
đại từ xưng hô, ta cần dựa vào hoàn cảnh sử dụng cụ thể của nó.
VD1: Cô của em dạy Tiếng Anh (Cô là danh từ chỉ quan hệ gia đình – thân thuộc)
VD2: Cô Hoa luôn giúp đỡ mọi người (Cô là danh từ chỉ đơn vị).
VD3: Cháu chào cô ạ! (cô là đại từ xưng hô)
III. Vai trò của đại từ
Vai trò của đại từ trong tiếng Việt như sau:
- Tránh lặp từ: Đại từ giúp tránh việc lặp lại cùng một từ hoặc cụm từ nhiều lần trong
câu. Điều này làm cho văn bản trở nên ngắn gọn và dễ đọc hơn.
- Tạo sự liên kết: Đại từ được xem là “cầu nối”, tạo sự liên kết giữa các câu văn trong
đoạn văn. Từ đó tạo ra sự logic trong quá trình diễn đạt.
- Là điểm nhấn: Đại từ có thể sử dụng để nhấn mạnh một đối tượng hoặc khái niệm
cụ thể. Điều này giúp cho người nghe dễ dàng nắm bắt thông điệp mà người nói muốn truyền tải.
- Bổ trợ cho từ khác: Đại từ được sử dụng để bổ sung nghĩa cho danh từ, động từ và
tính từ, giúp câu văn thêm phong phú.
- Dùng để thay thế: Đại từ được xem là một thành phần thay thế, hạn chế việc lặp từ.
Ví dụ, thay vì nói “Tôi thích hoa hồng, mẹ tôi cũng thích hoa hồng”, thì có thể sử
dụng đại từ để chuyển thành “Tôi thích hoa hồng, mẹ tôi cũng thế”.
IV. Bài tập về đại từ:
Bài 1. Gạch chân dưới các đại từ nghi vấn trong những câu thơ dưới đây của Xuân Quỳnh. a) - Mùa hè nắng ở nhà ta
Mùa đông nắng đi đâu mất?
- Nắng ở xung quanh bình tích
Ủ nước chè tươi cho bà.
(Mùa đông nắng ở đâu?) b) A! Bàng tốt lắm Bàng che cho em Nhưng ai che bằng Cho bàng khỏi nắng? (Cây bàng) c) Cái quạt bé như thế Thì gió ở vào đâu? Biển ngày đêm thét gào Sao lại không khản cổ? (Vì sao?) Trả lời:
a) Đại từ nghi vấn: đâu. b) Đại từ nghi vấn: ai.
c) Đại từ nghi vấn: đâu, sao.
Bài 2. Chọn các đại từ thay thế thích hợp để điền vào chỗ trống và cho biết
chúng được dùng để thay cho từ ngữ nào?
đó, ấy, thế, vậy, này
a) “Phải đến thăm cô giáo ngay.”. Thoáng nghĩ. . . . . . , tôi liền chạy vào nhà lấy xe đạp. Từ . . . . . . . được dùng để thay
cho . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
b) “Con muốn làm bác sĩ”. Mơ ước. . . . . . . cứ lớn dần lên trong tôi suốt những năm tháng tiểu học. Từ . . . . . . . . . được dùng để thay
cho . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
c) Trời nắng, cả bọn chúng tôi đều đã thấm mệt. Nhưng điều . . . . . . . không làm chúng tôi bỏ cuộc. Từ . . . . . . . . . . được dùng để thay
cho . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . Trả lời:
a) “Phải đến thăm cô giáo ngay.”. Thoáng nghĩ vậy, tôi liền chạy vào nhà lấy xe đạp.
Từ vậy được dùng để thay cho “phải đến thăm cô giáo ngay”.
b) “Con muốn làm bác sĩ”. Mơ ước ấy cứ lớn dần lên trong tôi suốt những năm tháng tiểu học.
Từ ấy được dùng để thay cho “muốn làm bác sĩ”.
c) Trời nắng, cả bọn chúng tôi đều đã thấm mệt. Nhưng điều đó không làm chúng tôi bỏ cuộc.
Từ đó được dùng để thay cho trời nắng.
Bài 3. Gạch dưới đại từ nghi vấn trong mỗi câu sau và cho biết mục đích sử dụng:
a) Hôm đó, ai đã đến nhà mình?
b) Sao em lại muốn giúp bạn?
c) Cậu sẽ đi du lịch mấy ngày?
d) Khi nào bạn đến thăm tôi?
e) Chúng ta sẽ gặp nhau ở đâu? Trả lời:
a) Hôm đó, ai đã đến nhà mình?
- Đại từ nghi vấn hỏi về người.
b) Sao em lại muốn giúp bạn?